Klimaat: Genoeg! Is het nieuwe codewoord

Ben jij ook het klimaatgedoe soms wat beu? Al die heisa over die klimaattop in Dubai, een klimaatminister die steeds de polarisatie opzoekt?  Dirk Holemans begrijpt je. Want ook hij kijk argwanend naar de klimaattop, hoe belangrijk ook en hoeveel mensen er ook onderhandelen met de juiste ambitie. 

Wat een idee dat een oliesjeik de klimaattop COP28 voorzit en je er struikelt over de lobbyisten van olie- en gasbedrijven. Volgens de sjeik komt de uitfasering van olie en gas overeen met ‘een terugkeer naar de grotten’. De kans dat hij bijdraagt tot straffe ambities, is als verwachten dat een kalkoen zichzelf pluimt.

Maar op zich is die voorzitter maar een symbool van een dieperliggende probleem. De voorstellen op de klimaattop focussen op de versnelde uitbouw van hernieuwbare energie en inzetten op energie-efficiëntie. Allebei hard nodig, daar bestaat geen twijfel over.

Maar het blijft dweilen met de kraan open als onze vraag naar energie blijft stijgen, terwijl  arme mensen hun energiefactuur niet kunnen betalen. Dé olifant in de klimaatkamer is dan ook sufficiëntie: de vraag hoeveel is genoeg? Kunnen we op rechtvaardige wijze klimaatneutraal worden zonder de economie diepgaand te hervormen?

Gelukkig staat die olifant al op de radar van het Belgische middenveld. Zoals het manifest van de klimaatcoalitie (waar meer dan honderd organisaties lid van zijn) stelt dat er een ‘verschuiving nodig (is) van het gangbare paradigma’.

En dat houdt in dat het een doel moet zijn om het totale energieverbruik en verbruik van nieuwe grondstoffen te verlagen. Dat is niet verzoenbaar met een economie die winstmaximalisatie op de korte termijn nastreeft. Sufficiëntie moet een plaats krijgen naast gezonde vormen van efficiëntie.

Die paradigmaverschuiving is net de kern van het nieuwe Oikos-essay Omgroei dat op 12 december 2023 verschijnt. Want dat is nodig: een radicale omgroei van de samenleving. Waar alles wat schadelijk is voor mens en natuur en ongelijkheid versterkt, er uit gaat. En alles wat goed is en onze wereld herstelt, krijgt maximale kansen en ondersteuning.

Sufficiëntie, dat is dus de vraag: hoeveel is genoeg. En Genoeg! is dan ook het nieuwe codewoord.

• Genoeg betekent inzien dat de aarde minder belasten nooit zal lukken als hoge inkomensgroepen steeds zotter consumeren, bedrijven steeds meer spullen produceren. Want dan blijft de energie- en grondstoffenvraag stijgen.

Miljardairs die met hun privéjets het mooie weer komen maken op de klimaattop, terwijl in eigen land buslijnen worden geschrapt? Te gek voor woorden. Dus die privéjets: gewoon afschaffen.

Net zoals mega privé-jachten, als je weet dat de 200 grootste jachten samen meer uitstoten dan heel de bevolking van Burundi in een heel jaar. Maar ook de systeemfout dat een treinticket naar Barcelona tien keer meer kost dan een vliegtuigtrip moet eruit.

• Genoeg betekent ook dat lage inkomensgroepen niet gewoon meekunnen in de transitie, maar zich gedragen voelen in de omgroei. Wie nu te weinig heeft, moet dus meer krijgen door doortastend klimaatbeleid.

Ik heb er dan ook genoeg van dat klimaatbeleid bestaat uit premies voor elektrische auto’s en warmtepompen voor wie het zich kan permitteren, terwijl de rest van de samenleving in de kou blijft staan. Dit ieder voor zich beleid is hét recept voor maatschappelijke onvrede.

Collectieve projecten zijn nodig, wijk per wijk, waar burgers ontzorgd in de watten worden gelegd. Dat schrijft ook de belangrijkste Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) met vakbonden en werkgevers rond de tafel.

• Genoeg betekent dat duurzame levensstijlen het nieuwe normaal zijn – voor arm en rijk – omdat ze door universele basisdiensten makkelijk en evident zijn. Dat vergt van het beleid verbinding en lef.

Zoals bijvoorbeeld de regering van de Britse deelstaat Wales heeft. Die besliste na een participatief proces alle geld voor nieuwe wegenprojecten te herbestemmen voor projecten op vlak van openbaar vervoer, fietsen en stappen. Het belang van gedurfd beleid valt niet te onderschatten.
De Stad Gent zet fors in op fietsmobiliteit én autodelen. Het resultaat? Meer dan 20.000 autodelers, een record in ons land. Een schitterend voorbeeld van een sufficiënte deeleconomie.

Want een deelauto vervangt tien deelauto’s, en autodelers rijden een derde minder kilometers. Fervente autorijders zouden trouwens voorstander moeten zijn echt goed openbaar vervoer – het zou ook de files op de wegen sterk doen afnemen. Met minder auto’s krijg je meer mobiliteit.

• Genoeg betekent finaal dat wie veel meer dan genoeg heeft de omgroei zal financieren. Hoog tijd dus voor een Europese vermogensbelasting. Ondertussen gooien we trouwens ons geld door ramen en deuren.

Hetzelfde SERV-advies becijferde dat Vlaamse huishoudens, organisaties en niet-ETS-bedrijven¹ in 2022 maar liefst 21 miljard euro betaalden voor fossiele brandstoffen. En het Vlaamse beleid wil dat verbruik maar met 30 procent verminderen tegen 2030.

Stel je een ambitieus beleid voor dat deze ambitie verdubbelt. Dan komen er steeds meer miljarden vrij om te investeren in een duurzaam Vlaanderen waar je ook een wervend industrieel verhaal mee kan uittekenen.

Laat ons bijvoorbeeld van de renovatie-uitdaging een aanpak van de wooncrisis maken, en dixit de SERV, ‘zinderende sociaaleconomische kansen zoeken’.

Iedereen klimaat betrokken

Klimaatmoeheid betekent echter niet dat mensen niet klimaat betrokken zouden zijn. Recent nodigde Dominique Willaert me uit om te spreken voor een groep mensen die het moeilijk hebben in deze samenleving. Een boeiend gesprek, en na afloop toonden vier op de vijf toehoorders zich klimaatbetrokken.

Respect en rechtstreekse dialoog horen bij Omgroei. Laat ons de komende maanden in elke wijk en dorp klimaattafels opzetten. Dat zal meer dan genoeg straffe ideeën opleveren.

Want dat is de uitkomst van onderzoek naar burgerjury’s in verschillende landen. Burgers van diverse pluimage slagen daarin om samen heldere sufficiëntievoorstellen te formuleren.