#BeterNaCorona: Deliberatieve democratie als antwoord op de klimaat- en ecologische mutatie

De derde eis van Extinction Rebellion. Deliberatieve democratie als antwoord op de klimaat- en ecologische mutatie

Met acties als de bezetting van het Koningsplein, de infiltratie van het Autosalon en de deepfake video met Eerste Minister Sophie Wilmès zette Extinction Rebellion (XR) ook in ons land de klimaat- en ecologische mutatie hoger op de politieke agenda. Dat is nodig. Het grote publiek beseft niet hoe ernstig die verandering is, en hoe snel ze zich ontvouwt. Covid-19 maakt deel uit van dit veel bredere plaatje. Volgens XR moet ook de democratie ‘beter na Corona’. Waarom pleit de beweging eigenlijk voor burgerparlementen?

Extinction Rebellion ontstond in de herfst van 2018 in het Verenigd Koninkrijk en verspreidde zich ondertussen in meer dan vijftig landen wereldwijd. De beweging richt zich met haar drie eisen rechtstreeks tot regeringen: (1) zij dienen de klimaat- en ecologische noodtoestand uit te roepen, (2) een nationaal noodplan uit te voeren, en (3) burgerparlementen rond klimaat en ecologie te installeren. De actiestrategie waarmee XR die eisen kracht bij zet is die van de geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. In sommige gevallen leidt dat tot kortstondige massa-arrestaties.

De burgerparlementen van Sophie Wilmès

Covid-19 stelt milieuactivisten voor een serieuze uitdaging. In tijden van social distancing lijkt massaal politiek protest in de publieke ruimte uitgesloten, of toch zo goed als. Probeer maar eens verstorend te zijn op sociale media. De algoritmen zorgen ervoor dat je binnen je bubbel blijft: je preekt grotendeels voor eigen kerk. Met de deepfake video waarin Sophie Wilmès de waarheid vertelt over Covid-19 en de ecologische mutatie, probeerde XR via provocatie door die bubbel heen te breken. Het filmpje was fake, en maakte dat zelf ook duidelijk. De informatie in de speech was echter wetenschappelijk onderbouwd – bij elke waarheidsclaim hoorde een voetnoot. Online werd de video meer dan 100.000 keer bekeken. Prominente Belgen als Anne Teresa De Keersmaeker, Olivier De Schutter en David Van Reybrouck reageerden met een zelf opgenomen filmpje. De partijvoorzitters van MR en Groen stuurden XR achteraf een brief.

In haar speech legt de fictieve Wilmès niet alleen het verband tussen de huidige pandemie en de bredere ecologische catastrofe; ze kondigt ook de installatie van burgerparlementen aan. Slim gelote groepen burgers, die representatief zijn voor de diversiteit van de Belgische bevolking, moeten naar de wortels van het probleem gaan en concrete beleidsvoorstellen doen. Ze laten zich daarvoor – net als beroepspolitici, in het beste geval tenminste – grondig informeren door wetenschappers en ervaringsdeskundigen. 

De opkomst van deliberatieve democratie

België’s bekendste democratische experiment, de G1000, ontstond als reactie op de politieke crisis van 2010-2011, toen ons land zichzelf tot wereldrecordhouder regeringsvormen bombardeerde. Vandaag wint burgerparticipatie opnieuw aan belang. Duitstalig België beschikt sinds kort over een burgerparlement. In het religieuze Ierland slaagde een groep gelote burgers erin om de gordiaanse knoop van de abortuskwestie te ontwarren. Steden als Leeds, Gdansk en binnenkort ook Brussel laten burgers op waardevolle manieren participeren in de besluitvorming.

In Frankrijk agendeerden de Gilets Jaunes het verband tussen klimaatbeleid en sociale ongelijkheid. In respons op hun protesten trok de Franse president Emmanuel Macron maar liefst vier miljoen euro uit voor de Convention Citoyenne pour le Climat. Honderdvijftig gelote Fransen, die samen een representatieve dwarsdoorsnede van de totale bevolking vormen, buigen zich over de volgende vraag: ‘hoe kunnen we de CO2-uitstoot in Frankrijk tegen 2030 met minstens 40% verminderen (in vergelijking met het niveau van 1990), in de geest van sociale rechtvaardigheid?’ Het Franse burgerparlement ging in oktober vorig jaar van start. Een praatbarak is het niet; de Convention heeft – zo beloofde de president – échte macht: elk beleidsvoorstel wordt in een referendum aan de bevolking voorgelegd, gestemd in het parlement of per presidentieel decreet uitgevoerd.

Burgerparlementen als beste strategische gok

De kans bestaat dat crisissituaties als de huidige zich in de toekomst nog vaker zullen voordoen. De wereld koerst snel af op een uitgebreide ecologische catastrofe. Die creëert niet alleen een vruchtbare voedingsbodem voor pandemieën. Wie de wetenschappelijke rapporten serieus neemt, weet dat door woestijnvorming, zeespiegelstijging, overstromingen, bosbranden, verhitting en de ontregeling van ecosystemen honderden miljoenen mensenlevens op het spel staan.

Sinds de klimaat- en ecologische mutatie ongeveer dertig jaar geleden het onderwerp werd van politiek debat, slaagden regeringen en oppositiepartijen er niet in om het tij te keren, integendeel. Ook de groene partijen niet. Om de ergste gevolgen nu nog af te kunnen wenden is een fundamentele omslag nodig, en snel. XR gelooft niet in de mogelijkheid van een revolutionair tabula rasa, waarbij het maatschappelijke systeem simpelweg van de ene op de andere dag kan worden hertekend. Zelf draagt de beweging officieel geen politieke ideologie of concrete oplossingen uit, om zoveel mogelijk mensen te kunnen aanspreken, maar ook omdat de tijd ons ontbreekt om er voldoende democratisch draagvlak voor uit te bouwen binnen het huidige parlementaire systeem.

Een paar argumenten

Op dit historische kruispunt beschouwt XR burgerparlementen als de beste strategische gok. Een ‘gok’? Dat klinkt wat roekeloos. Toch is het goed om voor ogen te houden dat succes allesbehalve verzekerd is. Een aantal argumenten waarom deliberatieve democratie een aantrekkelijke weg – of uitweg – zou kunnen zijn voor zowel de politieke klasse als de brede bevolking:

(1) Politici willen de volgende verkiezingen overleven. Dat is perfect begrijpelijk. Toch botsen de electorale cycli van vier à vijf jaar met het langetermijnperspectief waar de klimaat- en ecologische mutatie ons toe dwingt. Gelote burgers lijden daarentegen niet onder de druk om herkozen te geraken;

(2) De nodige moeilijke, fundamentele beslissingen nemen kan politici potentieel veel stemmen kosten. Zij hebben er daarom baat bij om de hete aardappel van de klimaat- en ecologische verandering door te schuiven naar de burgers. Wanneer politieke bestuurders concrete acties kunnen ondernemen op basis van de besluiten van een burgerparlement, reduceren ze de kans op electorale afstraffing;

(3) In een sterk gemediatiseerd politiek landschap, is het moeilijk voor politici om niet toe te geven aan polariserende en vereenvoudigende communicatiestrategieën. Die botsen met de enorme complexiteit van de klimaat- en ecologische mutatie. In een burgerparlement zitten burgers van allerlei slag samen rond de tafel. Grondig geïnformeerd door experts, gaan ze met elkaar in dialoog. Ervaring leert dat wanneer ze zo letterlijk face to face kennismaken met de belangen en perspectieven van de anderen, ze noodgedwongen diplomatischer worden en minder ideologievast. Het overstijgen van de politieke polarisering zorgt ook voor eindeloos meer efficiëntie;

(4) Politici staan voortdurend onder druk van het gelobby van machtige maatschappelijke spelers, wier belangen niet zelden haaks staan op het algemene belang. Een burgerparlement met onafhankelijke, gelote leden beïnvloeden is een pak lastiger;

(5) Het ene compromis is het andere niet. In dit land behaalt geen enkele partij een absolute meerderheid (en gelukkig maar). Coalitiegesprekken betekenen vaak: geven en nemen. Dat leidt tot een patchwork van elementen uit partijprogramma’s die we samen een ‘regeerakkoord’ noemen. Tegenover deze logica van de democratie als partijpolitieke competitie, die vaak tot halfslachtige compromissen leidt, stellen burgerparlementen die van de democratie als samenwerking.

(6) Onze huidige parlementen zijn niet representatief genoeg voor de werkelijke diversiteit van de Belgische bevolking op vlak van gender, sociale klasse, opleidingsniveau, etnisch-culturele achtergrond, et cetera. Zo is één vijfde van de parlementsleden jurist, tegenover nog niet 1% van de Belgen. Het te nauwe spectrum van kennis en levenservaringen is nefast voor de democratie. Slimme loting zorgt voor meer representativiteit, breder gedragen beleidsvoorstellen en dus meer legitimiteit. Burgerparlementen kunnen ook het breed verspreide gevoel van politieke onmacht wegnemen dat de voedingsbodem vormt voor maatschappelijke verzuring.

(7) Verreikende maatregelen kunnen enkel legitiem zijn en genoeg steun onder bevolking verzamelen als degenen die de maatregelen aan den lijve zullen ondervinden, er mee over kunnen beslissen. Dat is direct ook het belangrijkste argument tegen de technocratie, bestuur vormgegeven door experten: wanneer burgers medeparticipanten worden van het beleid, al vanaf de agendasetting, dan hebben ze minder reden om er ook tegenstander van te zijn.

Onbeantwoorde vraagstukken

Zal deliberatieve democratie ons voor eens en voor altijd van de complexe multicrisis bevrijden? Neen, een wondermiddel is het niet. Maar dus wel onze beste gok, volgens XR. Tussen droom en daad liggen uiteraard nog heel wat onbeantwoorde vraagstukken. Rond welke thema’s of vragen komt de gelote groep burgers samen? Rond hoe de toekomst er na Covid-19 moet uitzien in dit land? En op welke manier dient het deliberatieve proces te verlopen? Hoe zorgen we ervoor dat de beleidsvoorstellen daadwerkelijk gerealiseerd worden? Wat is de rol van de regering? En die van het huidige parlement?

Binnen XR ontwikkelt een team concrete plannen voor een Belgisch burgerparlement, lerend van de sterktes en zwaktes van de Franse Convention, en aangepast aan de concrete Belgische politieke context. Iedereen die dit idee mee wil realiseren, of vragen en opmerkingen heeft, kan ons bereiken via rydrawong@protonmail.com.

Sébastien Hendrickx