Onzeker en duur gas: als onze gebouwen het probleem en de oplossing zijn

De crisis van de energieprijzen toont wat experts al lang weten: bij veel van onze gebouwen – die we doorgaans met gas verwarmen – vliegt de warmte en nu dus ook veel geld naar buiten en staan er verouderde energie-installaties. We hebben geen extra studies nodig. Wat ontbreekt is een moedige langetermijnaanpak met een ambitie op dezelfde hoogte als de uitdaging.

Drie argumenten maken de nood duidelijk aan een Vlaams Actieplan Gebouwen. Allereerst de levenskwaliteit van mensen met lagere inkomens, die doorgaans in huizen van mindere kwaliteit wonen. We laten hen nu letterlijk in de kou staan. Vervolgens het klimaatbeleid: onze gebouwen zijn energievreters en zo een belangrijke bron van broeikasgassen. Een sterk klimaatbeleid zorgt dat we minder broeikasgassen uitstoten omdat we veel minder energie nodig hebben. Zo komen bij de derde factor: de verhoogde economische en geopolitieke veiligheid als we minder energie importeren, dat behoeft in de huidige situatie geen betoog. Het is duidelijk: lange termijn plannen, die we onmiddellijk implementeren, zijn hoogdringend. Twee observaties maken duidelijk in welke situatie het non-beleid van de vorige decennia ons gebracht heeft.

De Vlaamse regering verwijst graag naar de Scandinavische landen. Laat ons dat hier ook doen. Wat gebeurt er als je in Noorwegen de verwarming afzet terwijl het buiten nul graden Celsius is en in je huis 20 graden? Na vijf uur tijd zal de temperatuur 0,9 graden gedaald zijn. In België is dat maar liefst 2,9 graden, het slechtste van heel West-Europa. Maar ook ander onderzoek is ontluisterend: uit gegevens van Eurostat blijkt dat in België bijna driekwart van energiegebruik van gezinnen naar verwarming gaat, daarmee staat ons land in de illustere Top-3 van heel Europa.

Over naar Europa: gebouwen zijn er de grootste energieconsument. Ze vereisen 40 procent van het energiegebruik en creëren 36% van onze broeikasgassen. En ook de geopolitieke link is helder: In de winter is gasgebruik in gebouwen verantwoordelijk voor de helft van de Europese gasvraag. Peter Zeniewski van het Internationaal Energie Agentschap berekende als we dit decennium inzetten op het energiezuinig maken van de woonvoorraad, de gasvraag in de winter met 20 miljard kubieke meter gas kan dalen tegen 2030. Vandaag kost zo’n hoeveel gas de Europese gezinnen rond 35 miljard euro. De winst is duidelijk: elke euro die we in gebouwenrenovatie steken, betaalt zich meervoudig terug: meer levenskwaliteit voor gezinnen, minder kosten voor bedrijven en meer geopolitieke stabiliteit.

De Europese Commissie zet ondertussen ambitieuze krijtlijnen uit. Haar Renovation Wave, als onderdeel van de Green Deal, wil het renovatieritme versnellen en werk maken van grondige renovaties. En met het herstelplan en haar ambitieus klimaatbeleid Fitfor55 heeft de Commissie haar ambities nog versterkt. Dat werd december vorig jaar duidelijk, toen de Commissie haar plannen communiceerde om fossiele brandstoffen voor verwarming en koeling uit te faseren tegen 2040.

Over naar Vlaanderen. Met haar nota ‘Langetermijnstrategie voor de renovatie van Vlaamse gebouwen’ weet de regering perfect waaruit de uitdaging bestaat. Amper 3,5% van het bestaande woningenpark van bijna 3 miljoen woningen voldoet aan het streefdoel qua energienormen. Dat betekent dat de grote meerderheid – 2,9 miljoen woningen – moet worden gerenoveerd. En aangezien niet elke woning met één verbouwing op het hoogste niveau zal staan, betekent dit “dat op jaarbasis de komende dertig jaar in ruim 6 % van de woningen (180.000) renovatiewerken worden uitgevoerd”. Ook het kostenplaatje oogt indrukwekkend: ruim 150 miljard euro voor woongebouwen en 57 miljard euro voor niet-woongebouwen.

Het is duidelijk dat we spreken over een maatschappelijk project met de ambitie van een naoorlogs Marshallplan. De overheid kan dat nooit alleen bekostigen of realiseren. Daarvoor moet je alle maatschappelijke actoren mobiliseren. Maar de mogelijkheden zijn daar: nog voor de hoge energieprijzen waren bijvoorbeeld ESCO’s (Energy Saving Companies) al bezig met het energiezuinig maken van onder meer scholen en rusthuizen. De bedrijven nemen alles op zich – van financiering, planning tot de renovatiewerken zelf – in ruil blijven de gebouweigenaars 10 tot 15 jaar lang hun oude hoge energiefactuur betalen. Het is duidelijk dat de hoge energieprijzen de business case ook voor huizen interessant kan maken.

Verder is ook een massief rollend fonds een goed idee: in Nederland is er een warmtefonds waar de overheid met een hefboominleg van 100 mijloen euro een private inbreng mobiliseerde die het bedrag naar het miljard bracht. Waarschijnlijk hebben we het tienvoud nodig. Maar dat is niet onmogelijk: het spaargeld van burgers verdampt bij de hoge historisch hoge inflatie. Mobiliseer dat, bijvoorbeeld via energiecoöperaties en groene obligaties. Als je met zo’n fonds leningen met een vaste lage rente verschaft, krijg je miljarden die over decennia verschillende malen geherinvesteerd worden. Daarnaast is het de taak van de overheid om eindelijk op performante wijze de sociale woningbouw te ondersteunen, met zowel vernieuwbouw alsook  extra energiezuinige sociale woningen.

En laat asjeblieft niet elke Vlaming het zelf uitzoeken. Er zijn al knappe concepten als de positieve energiewijk ontwikkeld door VITO en VVSG, die maatschappelijke optimalisatie van een collectieve aanpak beoogt. In deze wijken gaan diepgaande huizenrenovaties hand in hand met de realisatie van de energietransitie. Daarbij delen buren en wijk hun electriciteitsproductie, worden volop warmtepompen geïnstalleerd en helpen naast een wijkbatterij de batterijen van de elektrische auto’s om het net mee te balanceren. Een wijkregisseur zorgt voor ontzorging.

Het is allemaal ambitieus en niet eenvoudig, maar wel haalbaar en noodzakelijk. En net zoals bij het klimaatbeleid in het algemeen, is de kost van ter plaatse trappelen op termijn veel hoger dan nu fors te investeren in de toekomst.

_______

Dit opiniestuk verscheen ook in De Wereldmorgen.