Denktank Voor Sociaal-Ecologische Verandering

Van onwetendheid naar inzicht, van inzicht naar actie: een persoonlijk pad naar duurzamer leven

‘Papa, wat is CO2?’, vroeg mijn negenjarige zoon Leo me onlangs tijdens een pittige boswandeling. Onvoorbereid en me bewust van het belang van de vraag legde ik uit wat CO2 is, hoe het vrijkomt, wat voor mens en natuur de gevolgen zijn van een hoge uitstoot en welke alternatieven er zijn. De bomen waren welgekomen didactisch materiaal.

De vraag stemde me hoopvol. Inzicht in een bepaald onderwerp kan ons gedrag immers beïnvloeden. Kennis van de positieve of negatieve gevolgen van een actie kan bepalen of je deze actie al dan niet onderneemt. En het kost doorgaans minder moeite om een goede gewoonte aan te leren dan om een slechte gewoonte af te leren. Menig verstokte roker zal zeggen dat hij in zijn jonge jaren nog niet wist dat roken slecht is voor de gezondheid en er dus mee begon zonder goed te beseffen wat de gevolgen zijn. Roken was bovendien lange tijd algemeen sociaal aanvaard. Waarom de schadelijke gevolgen van roken zo lang onder de radar bleven is een andere discussie.

Ik ben geboren in 1980 en dus net geen millennial. Als tiener had ik weleens gehoord van zure regen en het gat in de ozonlaag, maar begrippen als ecologische voetafdruk, klimaatneutraliteit en energie- efficiëntie waren nog niet ingeburgerd. De klimaatproblematiek situeerde zich – voor het grote publiek althans – in de marge. Er was nog geen breed maatschappelijk debat en klimaatgerelateerde berichten kwamen slechts sporadisch in het nieuws.

Mijn besef dat individuele keuzes een impact kunnen hebben op het klimaat is de afgelopen jaren sterk gegroeid, in een periode waarin ik vaker dan me lief was te horen kreeg dat het nu echt wel vijf voor twaalf is en we het punt van onomkeerbare gevolgen met rasse schreden naderen. In onze gemediatiseerde en gedigitaliseerde samenleving is bovendien een exponentiële hoeveelheid aan beelden en animaties beschikbaar, die de gevolgen van klimaatopwarming en verlies aan biodiversiteit meer zichtbaar maken. De aanblik van een uitgehongerde ijsbeer of orang-oetans die zich verschansen in de laatste nog rechtstaande bomen maakt indruk, net als beelden van overstroomde dorpen en reusachtige bosbranden.

Parallel met een toenemend bewustzijn van de negatieve gevolgen van klimaatopwarming, kreeg ik meer oog voor de rijkdom en het unieke karakter van onze leefomgeving. Een gunstig bijeffect, de andere zijde van dezelfde medaille. Ook het vaderschap speelt een rol in mijn groeiend klimaatbewustzijn. Dat betekent niet dat kinderen krijgen je automatisch gevoelig maakt voor dit onderwerp. In mijn directe omgeving zie ik zowel (groot)ouders die de ongemakkelijke waarheid niet onder ogen (willen) zien en blijven geloven dat consumptiekwantiteit en levenskwaliteit communicerende vaten zijn als klimaatbewuste mensen zonder kinderen.

Een sluimerend gevoel van urgentie is natuurlijk niet genoeg. Het zijn meestal specifieke gebeurtenissen of observaties die mij uiteindelijk aanzetten tot concrete acties. Netflixfilm Okja (Bong Joon-ho, 2017) gaat over de vriendschap tussen een jong meisje en een sprookjesachtig, gemuteerd varken. Een multinational creëerde het dier in het kader van een onderzoek naar nieuwe vleesvarianten voor menselijke consumptie. De prent trok me over de streep om mijn vleesconsumptie drastisch te verminderen. En ja, je kan gezond, lekker én gevarieerd vegetarisch eten. Onze ervaringen hebben een aantal mensen geïnspireerd om hun eigen voedingspatroon kritisch te bekijken. Positivisme werkt aanstekelijk! Slechts een minderheid kijkt me nog ongelovig en lacherig aan als ik vertel dat tofu, kikkererwten, linzen en noten tot mijn dieet behoren.

Mijn dagelijkse fietstocht naar kantoor over de Antwerpse ring begon me letterlijk en figuurlijk naar de keel te grijpen en deed me nadenken over mijn autogebruik. Als een verplaatsing met de fiets of het openbaar vervoer mogelijk en praktisch haalbaar is, blijft de auto staan. Als ik met vrienden, familie of collega’s op dezelfde locatie moet zijn, probeer ik zoveel mogelijk te carpoolen. De troosteloze aanblik van afval in alle maten, soorten en kleuren in bermen en rivieren deed me besluiten om van flessenwater over te schakelen op kraanwater en niet meer te kiezen voor overdreven verpakte producten.

Eerlijk is eerlijk: ik kies niet altijd voor de (meest) duurzame optie. Het vergt een zekere inspanning om gebruiken en gewoonten aan te passen (maar eens ingebouwd in de dagelijkse routine kost het weinig moeite om ze vol te houden). De zoektocht naar duurzame alternatieven vraagt bovendien tijd en energie, en die zijn net als grondstoffen gelimiteerd. Daarenboven is de lijst aan handelingen die een impact hebben schijnbaar eindeloos. Het knaagt wel eens dat ik meer zou kunnen doen en een aantal mogelijkheden laat liggen.

Anderzijds ben ik tevreden dat ik al een aantal stappen heb gezet en hierbij geleidelijk aan een kleinere voetafdruk nalaat. Het heilzaam karakter van een dalende curve is ondertussen wel bekend, en alle beetjes helpen. Een vertegenwoordiger die sinds kort op zonnige dagen de auto inruilt voor de fiets om klanten te bezoeken? Prima! Iemand die twee keer per week vegetarisch eet in plaats van het dagelijks stuk vlees? Ik juich het toe! Zolang we maar evolueren naar een koolstofarme samenleving. Want net zoals mijn zonen me vol ongeloof aankijken als ik hen vertel dat er in restaurants, cafés en kantoren ooit duchtig gerookt werd, hoop ik dat hun kinderen zich niets zullen kunnen voorstellen bij sterk vervuilde lucht en een verder opwarmende aarde.

Peter Carpentier, 3 januari 2021