Naar een beleid voor mensen zonder auto

Boekrecensie door Johan Malcorps (Fractiesecrertaris van de Groen-fractie in het Vlaams Parlement).

“50 Ways to Leave your car”, Luc Vanheerentals, Uitgeverij Mundo Culturale vzw, 2017, 320 pag.

17,12% van de gezinnen in Vlaanderen heeft geen auto. In heel België is dat 18% (bijna één op vijf), in het  Brussels hoofdstedelijk gewest zelfs 47% (bijna één op twee). Veel gezinnen kunnen zich geen auto veroorloven. Jongeren in de stad voelen geen behoefte aan een auto. Voor een steeds groter wordende groep is het ook een bewuste keuze. En wat blijkt? Leven zonder auto in een nochtans hypermobiele samenleving als de onze is wel degelijk mogelijk. 

Luc Vanheerentals verzamelt in zijn boek “”50 ways to leave your car” een reeks van 50 getuigenissen van mensen die vertellen hoe ze hun leven en dat van hun  gezin inrichten zonder auto. Hij gebruikt daarbij dezelfde methode als zin zijn vorig boek “Leven zonder auto” (Uitgeverij Casa Littera, 2014). Toen bundelde hij maar liefst 100 getuigenissen. Een reeks daarvan is hernomen in zijn nieuw boek.

“Leven zonder auto” legde meer de focus op die getuigenissen en mondde uit in een reeks van tips aan “bewust autolozen”. Het nieuwe boek ‘50 ways to leave your car” is meer politiek gericht : de nadruk ligt nu op een reeks van 50 concrete aanbevelingen aan de overheid, aan de politiek. Nog meer dan het eerste boek bevat het een schat aan gegevens over mobiliteit. Onze automobiele samenleving wordt nauwzettend gefileerd : de gevolgen van de dominantie van de auto op de veiligheid (verkeersslachtoffers), op gezondheid, luchtkwaliteit en klimaat, op files, op open ruimte : het komt allemaal uitgebreid aan bod. Met veel cijfermateriaal, bijeengesprokkeld uit rapporten, studies, antwoorden op parlementaire vragen. Cijfers die nu nog up to date zijn, maar snel weer verouderd zullen zijn. Een geregelde update van al die razend interessante data, is geen overbodige luxe. De auteur biedt in de inleiding op zijn boek de lezer de mogelijkheid om via de mail wekelijks nieuwe feiten door te krijgen.

Enkele voorbeelden van verrassende cijfers :

• • Er vallen vandaag 1,25 miljoen verkeersdoden per jaar wereldwijd – één dode elke 25 seconden
• • In ons land doen zich 12.580 vroegtijdige overlijdens voor door luchtvervuiling door verkeer – dat is 13 keer meer dan door verkeersongelukken 
• • Dieselgate is verantwoordelijk voor 38.000 vroegtijdige overlijdens wereldwijd, waarvan 11.400 in de Europese Unie
• • De totale kost van de auto in Vlaanderen loopt op tot 25,8 miljard euro
• • 66% van de ouders brengt nog steeds de kinderen met de auto naar school
• • Slechts 9,7% van de kruispunten in Vlaanderen is uitgerust met een rateltikker voor slechtzienden
• • Slechts 9% van de haltes van het openbaar vervoer in Vlaanderen was eind 2016 uitgerust met een fietsenstalling – slechts 8,94% was uitgerust met fietsenbeugels.

Nood aan een radicale trendbreuk

Verfrissend aan de twee boeken van Luc Vanheerentals is dat hij een duidelijke keuze maakt, m.n. voor een beleid dat radicaal gaat voor een stelselmatige vermindering van het autoverkeer. Geen compromissen waarbij alle verkeersmodi evenveel aandacht krijgen en alle aandacht gaat naar zogenaamde complementariteit van modi (cf. de visie van meerderheidspartij NVA op mobiliteit). Waarbij zelfs het STOP-principe (voorrang voor stappers, trappers en openbaar vervoer op de privé-wagen) niet meer vanzelfsprekend is. 

Vanheerentals laat een heel ander geluid horen. Hij wil komaf maken met de dominantie van de auto.  Auto’s zijn er enkel nog voor noodzakelijke verplaatsingen waarvoor geen duurzaam alternatief voorhanden is. Voor elke verplaatsing moet dan ook een volwaardig, competitief, goedkoop en duurzaam alternatief (zonder auto) beschikbaar zijn. De politiek moet daarvoor zorgen. Verkeersbeleid moet zich focussen op de verplaatsingen van de zachte, intelligente te duurzame weggebruiker. Waar nu alle aandacht gaat naar het autoverkeer.  De vele miljarden voor autoprojecten kunnen dan ook beter geschrapt worden en toegewezen worden aan de duurzame alternatieven : het openbaar vervoer, een vervijfvoudiging van het budget voor fietspaden, veel meer middelen voor leefstraten, veilige schoolomgevingen, trage wegen, wandellussen en rollende tapijten (people movers) om het wandelen aantrekkelijker te maken, enz. 

De mythe van de propere auto doorprikt

De effecten van de auto op milieu en gezondheid moeten eindelijke ernstig genomen worden. 

Er moet een onmiddellijk verbod komen op de verkoop van nieuwe dieselwagens. Auto’s op diesel, maar ook op benzine moeten zo snel mogelijk geweerd worden op onze wegen. Zeker in woonwijken horen ze niet thuis. Kernen moeten helemaal auto(parking)vrij worden, auto’s blijven verplicht op randparkings.  In alle gebieden met een voldoende woondichtheid, moeten lage emissiezones ingesteld worden. De reclame voor auto’s moet aan banden gelegd worden. Auto’s kunnen best behandeld worden zoals tabaksproducten nu – er moet verplicht informatie gegeven worden over al hun schadelijke effecten voor gezondheid, klimaat,..

De toekomst is enkel aan wagens op hernieuwbare energie. En dan denkt Vanheerentals aan echte zonnewagens (wagens op zonne-energie), want de elektrische wagens zoals we die vandaag kennen hebben nog te veel nadelen. Door de hoge milieukost voor de productie van de batterijen, zorgt het fabriceren van een elektrische wagen voor meer CO2-uitstoot dan het fabriceren van gewone wagens. Ook elektrische wagens werpen nog veel fijn stof op (slijtage van banden, wegen..). Ook de zelfrijdende wagens zullen geen soelaas brengen. Misschien gaan we dan nog meer kilometers rijden. En er is het groot probleem van auto’s die kunnen gehackt worden.

De deeleconomie brengt redding

Maar de auteur is niet helemaal tegen de auto. Hij gelooft wel in auto delen. Eén deelauto vervangt 8 tot 12 bestaande auto’s. Kosten voor auto delen zouden fiscaal aftrekbaar moeten zijn. Veel van zijn getuigen gebruiken af en toe een deelwagen. De vloot aan deelwagens kan veel milieuvriendelijker zijn en doordat er veel minder deelwagens nodig zijn, vermindert ook het ruimtebeslag. De deeleconomie biedt de mogelijkheid tot flexibiliteit in het kiezen van vervoerswijzen : via slimme apps kan je kiezen tussen verschillende vormen van openbaar vervoer, deel (elektrische)(bak)fietsen, deelscooter, deelauto’s, .. : voor ieder wat wils.

Een voorrangsbeleid voor mensen zonder auto

Mensen zonder auto moeten nu meebetalen voor de vele peperdure auto-investeringen waar zij (bewust) geen gebruik van maken. Dat is niet eerlijk.

Zij zadelen de maatschappij op met veel minder kosten (vervuiling, files, ruimte-inname) en mogen daarvoor ook beloond worden. Vanheerentals wil een beweging van autolozen opstarten die specifiek pleit voor voordelen voor mensen die geen auto hebben. Hij wil de niet-autobezitters belonen met een fiscale bonus en een goedkoop net-abonnement op het openbaar vervoer. Dat kan bijv. door de invoering van een derdebetalersysteem bij de Lijn en de NMBS voor wie geen auto heeft.

Openbaar vervoer moet openbaar blijven

Vanheerentals spreekt zich duidelijk uit tegen privatisering van openbaar vervoer en pleit ervoor dat de vier publieke vervoersmaatschappijen ook na 2023 interne operator blijven. Hij pleit zelfs voor één nationale mobiliteitsmaatschappijen, een fusie van alle bestaande openbare vervoersmaatschappijen. Hij wil het mobiliteitsbeleid dus herfederaliseren. Dit onderdeel verdiende meer onderbouwing. Dat meer samenwerking en afstemming tussen de verschillende openbaar vervoersbedrijven nodig is, is zoveel als een open deur intrappen. Maar als je alles terug op federaal niveau wil brengen, moet je op zijn minst goed aangeven hoe je dan vermijdt dat we hervallen in euvels uit het verleden. 

Vanheerentals is terecht heel scherp voor de besparingen in het openbaar vervoer (bij de Lijn, de afbouw van fietspunten en stationsloketten bij de NMBS). Als er dan toch bespaard moet worden, kan dat beter bij spilzieke, nutteloze autoprojecten. En men zou bijv. eens de kostendekkingsgraad van wegen-infrastructuur kunnen berekenen, merkt hij fijntjes op. 

Besluit

Een schat aan cijfers, aan nieuwe ideeën, en kaderend in een nieuwe frisse visie op de toekomst van onze mobiliteit en de noodzakelijke omslag van ons mobiliteitsbeleid. Voor velen zal het allicht te veel als anti-auto overkomen, als te utopisch, te radicaal. Of als teveel preken voor eigen kerk. Maar de auteur geeft terecht met tientallen voorbeelden aan hoe snel de evolutie gaat op het terrein. Voorstellen die nu nog heel en al disruptief lijken, zijn binnen enkele jaren wellicht al mainstream. We hebben nood aan auteurs die compromisloos durven vooruit te denken.

Het boek kan rechtstreeks besteld worden bij luc.vanheerentals@telenet.be 

De normale kost is 19,5 euro. Lezers van Oikos kunnen het bestellen aan 15 euro (+4 euro verzendingskosten).