Kaat uit Dendermonde woont eko-samen in Nijmegen

De tocht van Turnhout naar het Nederlandse Lent is met een grote glimlach afgefietst. Lent is een deelgemeente van Nijmegen en daar woont Kaat uit Dendermonde. Enkele maanden geleden dook deze vurige dame op in een artikel in De Standaard omwille van de opmerkelijke plek waar ze nu woont, ‘Iewan’, een woonproject dat steunt op sociale, ecologische en open waarden.  

Duurzaam en gemeenschappelijk wonen en leven

De gastvrijheid waarmee ik ontvangen word, is van dat laatste een treffende illustratie. Nadat ik van Kaats vegetarische schotel mocht genieten – heel welkom na 120 kilometer fietsen – neemt ze me mee op sleeptouw langsheen de gemeenschappelijke ruimtes van Iewan. In de gezamenlijke activiteitenplek is er net een yogasessie aan de gang. Ze toont me de collectieve pelletkachel die met een opslagcapaciteit van zeven ton het hele gebouw van verwarming voorziet. Elektriciteit halen de bewoners voor negentig procent uit de 218 zonnepanelen  en van het majestueus bloeiend bloemendak kan ik mijn ogen niet afhouden.  

Iewan huist vijftig personen in 24 wooneenheden. In de onderste laag huizen de gezinnen, daarboven de koppels zonder kinderen of singles. Kaat maakt deel uit van de meidengroep; ze deelt een deel van haar woonruimte met drie medebewoonsters. 

Er is een winkel waar de bewoners afvalarm, in bulk en collectief biologische voeding en producten aankopen. Een rietveld zuivert het afvalwater van de badkamer en de keuken, dat gerecupereerd wordt voor het doorspoelen van de toiletten.  

De bewoners zijn geen eigenaars. Ze huren aan de woningcoöperatie die een garantie van dertig jaar voorziet. Het huurbedrag is naar Nederlandse normen eerder laag. Zo betaalt Kaat 400 euro per maand. Heel veel vaste kosten zoals internet zijn belachelijk laag, en investeringen zoals wasmachines komen erg goedkoop uit door een gedeelde aankoop.  

Wat me naast al het visuele, het architecturale en het sociale sterk bijblijft: de kracht van een groep! Er zijn werkgroepen educatie, klusjes, tuin, financiën en andere. Met je eigen talent kan je je engageren voor één of meerdere werkgroepen. Iewan drijft op de expertise en de talenten van de vele bewoners. Zelfs bij de toelatingspolitiek voor nieuwe bewoners is het niet de volgorde van inschrijven, maar het nodige puzzelstuk die voorrang verschaft. De winkel hoeft elke bewoner maar twee keer per jaar open te houden, omdat vijftig mensen collectief deze verantwoordelijkheid delen. Er is een atelier voor schrijnwerkmachines en net omdat je samenwoont, kan je een degelijk machinepark uitbouwen en kunnen ervaren schrijnwerkers hun kennis van het ambacht doorgeven.  

In het gemeenschappelijk gedeelte gaan – naast yogasessies – bijvoorbeeld ook cursussen strobouw door, en ook een lokale toneelgroep gaf er al voorstellingen. Op zaterdagavond zijn er vaak optredens van lokale muzikanten of vrienden van bewoners en op zondag is er café.  

Veel wordt spontaan geregeld – denk aan kinderoppas – en lijsten met taken raken snel ingevuld. Iewan is bijzonder omwille van de schaal van het project en kreeg zo al veel weerklank en aandacht in de media. Naast Iewan liggen ook andere gemeenschapsgedreven ecologische woonprojecten. Eén ervan heeft explicieter het intergenerationele in zijn missie en daar is zorg of toekomstige zorg dus erg centraal. 

Ook de straatnamen zijn hier bijzonder: ik slaap deze nacht in de logeerkamer in de Karl Marx-straat, een nabij gelegen straat dankt haar naam aan Hannah Arendt, en wat verderop leent Goethe zijn naam.  

Een buurtgericht verhaal in Tilburg-Zuid

Alsof dit project in Gelderland nog niet inspirerend genoeg was, had ik ook nog een toevallige maar sterke ervaring in de Buurtruilwinkel in Tilburg-Zuid. Ik stap er binnen en krijg een omstandige uitleg over de werking. Leden kunnen kledij, spullen, boeken, of muziek ‘te koop’ aanbieden. Zo verdienen ze punten waarmee ze zelf spullen van anderen aan kunnen schaffen. De spullen moeten winkelwaardig zijn. Zo wordt één koffietas bijvoorbeeld niet aangenomen, wel een volledige set. De buurtruilwinkel bestaat twee jaar en telt nu al negenhonderd leden. Joost toont me het computerprogramma dat alles keurig registreert. Annette coördineert, maar benadrukt dat burgers hier de drijvende kracht zijn. Het sociale en het ontmoeten is eigenlijk het belangrijkste. Net zoals ik hier proefondervindelijk mag ervaren.

Ik ga thee drinken aan de buurttafel en twee dames vertellen binnen de paar minuten kwetsbare levensverhalen. Dankzij Annette en deze werking kon ik mijn rug weer rechten, zegt een blonde vijftigster. Ik was dakloos en het binnengaan in de buurtruilwinkel is mijn redding geweest: het heeft me terug in mijn kracht gezet. De andere vrouw verloor haar enige dochter begin deze maand. Het wordt stil aan tafel als het woord ‘afgeven’ valt. De vrouw vertelt verder. Over hoe belangrijk het was dat een vriendin uit Groningen na de begrafenis haar een week opving. 

De werking is vergelijkbaar met LETS Helmond bij Eindhoven waar ik half september naartoe trek. Mien Paridaen is een oude bekende, acht jaar geleden stapten we er al eens binnen. LETS Helmond is een sterk buurtgericht verhaal met veel sociale spinoffs, waaronder een interculturele groep van kwetsbare moeders, maar hierover later dus meer. Transitiepraktijken, een zandbak voor de burgerij? Het blijkt vaak niet te kloppen.  

Dag 2 

Loesje

De medewerkers van Loesje verzamelen bij Kaat op donderdagmorgen. Loesje heeft een centraal bureau in Arnhem en is ontstaan uit de protesten van de jaren tachtig tegen de kernwapens en voor een beter leefmilieu. In plaats van protesteren wou Loesje positief prikkelen met woorden en korte zinnen, sommige tijdloos, andere inspelend op actueel debat. Er zijn ‘cellen’ over heel Nederland die in de publieke ruimte de gekende affiches  gaan plakken, op vuilnisbakken bijvoorbeeld In Middelburg, Amsterdam of Utrecht. Maar sinds kort ook in Warschau.  

We praten terwijl we muesli eten over de Nederlandse politiek, de verhitte teneur rond de asielzoekerscentra. Nijmegen, kom ik te weten, kent een erg progressief bestuur: Groenlinks is de grootste partij en bestuurt met de sociaaldemocraten, de SP en een lokale lijst. Ook bijzonder is dat de PVV van Wilders hier nauwelijks van de grond komt.

Kaat toont me nog even haar privéruimte, de collectieve badkamer en we zwaaien elkaar uit.  

Beginnen is alles

Het weer is helaas helemaal omgeslagen. Ik nestel me in het kielzog van enkele studenten en via een prachtige fietsbrug belandt ik in het historische hart van de stad die me erg intrigeert. Na een heerlijk ontbijt in de schaduw van de dertiende-eeuwse Stevenskerk besluit ik wat te freewheelen; van Sofie mocht ik laat thuiskomen.  

In het station blader ik nog wat in de fantastische brochure ‘Toekomstboeren: Permacultuur en Voedselbossen’ die ik per ongeluk heb mee gegrist uit Iewan. De brochure staat vol inspirerende landbouwprojecten, een godsgeschenk voor het project ‘Gluren bij de Buren’ van Vormingplus Waas-en-Dender: een zelfoogsttuin in Friesland, een landbouwpermacultuurproject in Sint-Oedenrode in Brabant, voedselbossen zijn er in Weerwoud en Flevoland en een ecodorp in Pauw bij Wageningen noemt zich een mobiele rafelrand-gemeenschap met permacultuur en voedselbos in aanleg.  

Mijn ogen vallen ook op het Netwerk Duurzame Dorpen en doen me reflecteren over de Transition Towns Movement. Het doel van het netwerk is dorpen te ondersteunen en te inspireren op het gebied van duurzaamheid. Thema’s zijn o.a.: lokale voedselproductie, energie, klimaat, zorg, water en afval en hergebruik (…). In de gemeente Sudwest-Fryslân heeft dit geleid tot een groei in het aantal dorpstuinen.  

Al die verhalen sterken me in de overtuiging van Duits sociaal-psycholoog Harald Welzer: ‘Beginnen is alles’. Veel van de initiatiefnemers waren milieuactivisten maar zochten naar kleinschalige, diverse en plezierige projecten. Linde en Alex van Tuinderij de Voedselketen verwoorden het als volgt: “Met milieu-activisme alleen kan je geen goed alternatief bieden voor alle problematiek waartegen we zo vurig streden”. Op een lezing over Hart boven hard hoorde ik Eric Corijn hetzelfde pleidooi houden in verband met lokale munten. Start ermee, ga er niet te lang over theoretiseren en zie waar je moet bijsturen. Leer. Onderzoek. Analyseer. Kijk waar je op botst.  

Tonen dat het anders kan, aan de slag gaan, verknopen en opschalen van experimenten, daarin ligt volgens mij de ware toekomst van de mondiale transitiebeweging. Deze prospectie kan nu al niet meer stuk!  

Meer weten over Gluren bij de Buren? stefaan.segaert@vormingplus.be  

Meer weten over Iewan? http://www.iewan.nl/ en https://www.youtube.com/watch?v=h-wggnKzl20

Meer weten over Buurtruilwinkel Tilburg Zuid? http://www.ruilwinkeltilburgzuid.nl/