Groenen zijn de nieuwe conservatieven

Boekbespreking: Worauf wir uns verlassen wollen. Für eine neue Idee des Konservativen, Winfried Kretschmann

door Johan Malcorps

Winfried Kretschmann is een atypische groene, zoveel is zeker. Hij is 72 jaar en sinds 2011 minister-president van de Duitse deelstaat Baden-Württemberg (35.750 km² – 10,6 miljoen inwoners, een stuk groter dus dan Vlaanderen). Hij regeerde eerst samen met de sociaal-democraten in een groen-rode coalitie (2011-2016), nadien met de christen-democraten in wat in Duitsland een groen-zwarte coalitie heet. In 2016 haalden de Groenen in Baden-Württemberg 30,3% van de stemmen. Kretschmann is gelovig en komt daar ook voor uit. Hij pleit voor een politiek van evenwicht en het zoeken van de gulden middenweg, het steeds streven naar verbinding. Of in zijn woorden : eine Politik des “UND”. Vorig jaar bracht hij een klein boekje uit, “Worauf wir uns verlassen wollen. Für eine neue Idee des Konservativen”. Voor hem is de groene beweging een neo-conservatieve beweging. ”Conservare” staat immers voor bewaren. En dat is nu juist wat de Groenen willen doen : het milieu en de natuur bewaren, maar ook de open samenleving, solidariteit en het goede leven.

Zijn boekje kan begrepen worden als een reactie op de conservatieve revolutie die de partijvoorzitter van de CSU, Alexander Dobrindt begin 2018 afkondigde. Dobrindt nam het op voor de Duitse grondwaarden (“Kinder – Kirche – Küche”) en verketterde alle linkse progressieven en islamisten die deze christelijke waarden volgens hem vertrappelen. Om zijn partij terug meer schwung te geven pleit hij voor een ruk naar rechts. Zo wil hij de opgang van Alternative für Deutschland afstoppen en in het spoor treden van de jonge Oostenrijkse premier Sebastian Kurz.

Kreztschmann gaat frontaal in de tegenaanval : nergens verwijst hij naar Dobrindt, maar intussen tekent hij fijntjes uit dat de toekomst van het conservatisme niet zwart is, maar groen.

Afscheid van het oude conservatisme

Kretschmann neemt afstand van het oude, aftandse conservatisme van de CDU en van de Beierse CSU van Franz Josef Strauss. Hun naïef “technologieconservatisme” met een blind geloof in technologische vooruitgang  en modernisering staat voor hem haaks op authentieke conservatieve waarden.  Hij denkt daarbij aan de steun van de Duitse christendemocraten voor grootschalige projecten, zoals wegenbouw, mijnbouw, industrie, kerncentrales, die de natuur kapot maakten en dorpsgemeenschappen aan stukken reten. De CDU en CSU vielen terug op een “structuurconservatisme”, dat streefde naar het bestendigen van de macht van lobby’s en  instellingen, maar niet naar het behoud van waarden of het behoud van het gemene goed van mensen. Hun pleidooien voor de Heimat, het Christendom of de Duitse Leitkultur, klinken daardoor steeds holler.

Kretschmann pleit voor een nieuwe invulling van de conservatieve idee. Hij pleit voor een nieuw conservatisme dat opkomt voor klimaat, milieu en voor menselijke leefgemeenschappen. Maar dat tegelijk ook de strijd aangaat voor het behoud van onze democratie en voor de verdediging van onze open samenleving, tegen oprukkend populisme en autoritarisme.

Het bewaren van de Schepping

Opkomen voor duurzaamheid is voor Kretschmann een typisch conservatieve houding. Nieuwe conservatieven zoeken de verbinding tussen economie en ecologie, willen een economie die gebaseerd is op het creëren van waarden, en niet een economie gebaseerd op roofbouw. De klimaatcrisis is dé belangrijkste uitdaging voor ons mens-zijn de komende eeuw. Door de klimaatcrisis zullen miljoenen mensen hun ‘heimat’ moeten verlaten. Kretschmann is de stichter en bezieler van een netwerk van regio’s die opkomen voor een sterk klimaatbeleid. In zijn eigen deelstaat liet hij als eerste een klimaatwet stemmen. Conservatieven willen de natuur en het milieu bewaren die de grondlagen vormen van ons bestaan. De schepping is geen mensenwerk, maar een Godsgeschenk aan mensen gegeven. Alle soorten hebben een eigen waarde en zijn het waard om beschermd te worden.

Heimat = een open democratische samenleving

Wie opkomt voor de bescherming van landschap, klimaat en natuur, komt op voor de bescherming van de Heimat. Die Heimat is de plaats waar mensen zich thuis weten, schept een gevoelen van samenhorigheid van mensen die veel gemeen hebben (een geboorteplaats, een streek, een dialect). Tegelijk gaat het om mensen die van mekaar verschillen. Ieder mens is uniek. Ieder mens die geboren wordt, markeert het begin van een nieuwe schepping. Een goede samenleving tracht onderscheiden niet uit te vlakken zoals volksnationalisten, maar organiseert ze juist. Een nieuwe conservatieve politiek verbindt veelheid en samenhorigheid en wil niet van bovenuit een “Leitkultur“ opleggen. Mensen kunnen zich maar thuis voelen als ze opgenomen zijn in een sterke en veelzijdige gemeenschap van burgers. Als ze gehoord worden. Je voelt je thuis in lokale burgerinitiatieven, verenigingen, religieuze gemeenschappen of partijen. Een moderne open islam vindt hier ook een plaats. Een nieuw conservatisme beschermt het gemeenschapsleven, het middenveld en tracht het niet te onderwerpen aan het primaat van staat of politiek. Waar op die manier een gemeenschap van gemeenschappen opbloeit, ontstaat een ‘Heimat’. Volksnationalisme en populisme zijn reactionair, niet conservatief. Zij beroepen zich valselijk op de Heimat, maar in werkelijkheid verscheuren ze de Heimat. Want ‘Heimat’ staat niet voor verenging en tweedeling, maar voor samenhang, vrijheid en verscheidenheid.

Echte conservatieven behoeden de democratie, het georganiseerd meningsverschil, de grondwet die alle burgers rechten garandeert. Wie de democratie respecteert, zoekt naar gewogen compromissen, naar complementaire coalities ook als die haaks komen te staan op het klassieke links-rechts-schema. Echte democratie gedijt het best lokaal en regionaal. Maar ‘taking back control’ kan vandaag best op Europees niveau, niet via het terugplooien op natiestaten. Voor Kretschmann biedt een Europa van de Regio’s de beste synthese. Regio, natiestaat en Europa dienen verbonden te worden. Het is én-én-én.

Voor familie, gastvrijheid en religie

De oude conservatieven verdedigen het klassieke kerngezin. En deinzen terug voor de gevolgen van emancipatie van vrouwen, LBTQ+, etnische minderheden.  De nieuwe conservatieven gaan naar de kern van wat mensen verbindt, beschermt elke relatie waarin mensen verantwoordelijkheid opnemen voor mekaar. En dan is het om het even of het om hetero- of homoseksuele koppels gaat. Of nog andere vormen van samenleven en zorgen voor mekaar. Ook hier gaat het om het opkomen voor waarden, niet om het verdedigen van oude structuren. Nieuwe conservatieven komen op voor hun naaste, ook als het om vreemden gaat. Denk aan de parabel van de Barmhartige Samaritaan. Naastenliefde houdt in dat je mensen die op de vlucht zijn voor onrecht en verdrukking gastvrij onthaalt. Mensen die houden van hun Heimat, weten wat het betekent als je uit je eigen thuis verdreven wordt. Maar tegelijk is Kretschmann erg categoriek : wie geen recht heeft op politiek asiel, moet terugkeren naar de eigen thuis. Duitsland kan mensen opnemen die vooral op de vlucht zijn voor armoede, maar dat dient dan geregeld te worden in een nieuwe immigratiewet. Vormen van intolerantie bij nieuwkomers kunnen niet geduld worden. Er zijn grenzen aan de tolerantie voor wie zelf  vrijheid en verdraagzaamheid miskent.

Het is niet de rol van de staat om zelf aan zingeving te doen, wel om ruimte te scheppen voor gemeenschappen die zin stichten. Dat is meer dan een zakelijke scheiding tussen staat en religie. Kretschmann pleit voor een coöperatieve, uitgebalanceerde scheiding van religie en staat. De samenleving kan haar voordeel doen met religieuze waarden. Zo bijvoorbeeld de zondagsrust : een geschenk van de gelovigen aan de hele gemeenschap. Godsdienstvrijheid is mogelijk door de wet, staat nooit boven de wet. Er is plaats voor de islam in de Duitse gemeenschap, niet voor fanatiek islamisme.

Een ecologische sociale markteconomie

Het vertrouwen in de sociale markteconomie (die stoelt op christelijke principes) moet terug hersteld worden. Bijvoorbeeld door volop de nieuwe uitdagingen aan te gaan van digitalisering, globalisering en vergrijzing. Als het economisch beleid aanstuurt op een industrie 4.0, is er ook dringend nood aan een sociale markteconomie 4.0. Met een humane digitalisering en sterke inzet in onderwijs en vorming op empathie, creativiteit en kritische zin,  eigenschappen die mensen complementair maken aan machines.

Economische groei en verbruik van milieugoederen moeten ontkoppeld worden. Kretschmann pleit voor een slimme groei in een ecologisch-sociale markteconomie. De ecologische transformatie van onze economie is één van de kernopdrachten van het nieuwe conservatisme. “Conservare” staat dan gelijk aan “transformare” : de economie vergroenen om de welvaart veilig te stellen. En dan is het van groot belang dat dit transformatieproces plaats vindt in permanente dialoog. Kretschmann startte in Baden-Württemberg een grote strategische dialoog rond de ecologische ombouw van de economie, met alle betrokkenen : bedrijven, vakbonden, burgerverenigingen, wetenschappers. Zo maakte hij de verbinding tussen economie en ecologie. Als onderdeel van zijn “Politik des UND”. Kretschmann breekt ten slotte een lans voor (rechtvaardige) vrije handel, omdat handel  een waarborg biedt voor vrede. Waar protectionisme juist afschermt en verdeelt.

Een nieuwe lijn voor de Groenen?

Atypisch groen, zo mogen we het boekje van Kretschmann dus zeker wel noemen. Hij maakt een duidelijke strategische keuze. Niet voor een ruk naar rechts. Maar wel voor een duidelijke verschuiving naar het centrum. Hij wil de hele links-rechts-deling achter zich laten. Hij kiest ook niet automatisch voor het progressieve kamp. Wat toch heel opmerkelijk is voor een kopstuk van een van oorsprong links-alternatieve partij als Bundniss 90/Die Grünen. Hij daagt liever de conservatieven uit op hun eigen terrein.

Kretschmann is binnen zijn partij natuurlijk de super-realo, de man die onverkort gekozen heeft voor machtsdeelname. In 2011 won hij de verkiezingen o.m. dankzij het massaal verzet tegen het Stuttgart 21 – bouwproject. Maar in het referendum later dat jaar verloren de burgerbewegingen en de Groenen. Het bouwproject kwam er toch. Maar Kretschmann bleef op post, en is vandaag nog steeds minister-president.

Of ook de nationale leiding van de Duitse Groenen eenzelfde koers wil gaan varen, is niet zeker. Ook de nieuwe gangmaker van de Groenen, Robert Habeck, lijkt aan te sturen op het centrum en mikt op mee besturen, waarbij een zwart-groene coalitie met de partij van Angela Merkel al lang geen taboe meer is. Werner Kogler smeedde in Oostenrijk zelfs een tegennatuurlijke alliantie van groenen en rechts-conservatieven.  De geschiedenis zal leren of het model Kretschmann baanbrekend wordt.