Een charter voor de solidariteitseconomie

Solidariteitseconomie, ook gekend als Sociale en Solidaire Economie, is als begrip in Vlaanderen minder gekend dan in Wallonië en Zuid-Europa. Het gaat nochtans om een wereldwijde beweging die alternatieve economische praktijken probeert te bundelen met het oog op een grondige economische transformatie. Jef Peeters schreef er een artikel over in Oikos 92 (2019/4, p. 4-21). Als smaakmaker publiceren we hier een Charter voor de Solidariteitseconomie[1] dat opgesteld werd door de Spaanse tak van de beweging.

De Solidariteitseconomie is een visie op economische activiteit waarin mensen, het milieu en duurzame ontwikkeling prioritair zijn.

De Solidariteitseconomie, ook gekend als Sociale en Solidaire Economie of SSE, is onder verschillende vormen een manier van leven die de integriteit van mensen beschermt en de economie onderwerpt aan haar ware bedoeling: op een duurzame manier voorzien in de materiële basis voor de persoonlijke, sociale en ecologische ontwikkeling van de mensheid. 

De Solidariteitseconomie is gebaseerd op individuen en op gemeenschappen die voortkomen uit sociale initiatieven. Materiële voordelen vormen niet de essentiële bouwsteen van haar identiteit. Zij definieert zichzelf eerder door de kwaliteit van het leven en het welzijn van haar leden en van de hele samenleving als een wereldwijd systeem.

Transversale waarden en assen

In de traditie van de Sociale Economie heeft de Solidariteitseconomie als doel waarden die idealiter de maatschappelijke relaties tussen burgers zouden leiden – gelijkheid, rechtvaardigheid, economische broederschap, sociale solidariteit en directe democratie – te integreren in het beheer van haar economische praktijken. Als een nieuwe vorm van productie, consumptie en distributie presenteert ze zich bovendien als een levensvatbaar, duurzaam alternatief voor de bevrediging van individuele en wereldwijde behoeften, met de ambitie zich te consolideren als een instrument van sociale transformatie.

Om onze missie te vervullen, delen organisaties die deelnemen aan de algemene Solidariteitseconomie-beweging en aan REAS, Netwerk van Netwerken^[ii]  in het bijzonder, de volgende transversale assen:

• Autonomie als een principe voor vrijheid en de uitoefening van gezamenlijke verantwoordelijkheid.
• Zelfbestuur als een proces dat kansen respecteert, aangaat, aanleert en gelijk maakt, alsook empowerment mogelijk maakt.
• Een bevrijdingscultuur als basis voor creatief, wetenschappelijk en alternatief denken voor het nastreven, onderzoeken en tot stand brengen van nieuwe manieren van samenleven, produceren, genieten, consumeren en organiseren van economie en politiek opnieuw ten dienste van alle mensen.
• Persoonlijke ontwikkeling in alle menselijke dimensies en capaciteiten: fysieke, psychologische, spirituele, esthetische, artistieke, sensibele, relationele … in harmonie met de natuur, in plaats van onevenwichtige economische, financiële, militaire, consumentistische, transgene en abnormale groei, ten onrechte bepleit in naam van ongefundeerde ontwikkelingsmodellen.
• Symbiose met de natuur.
• Menselijke en economische solidariteit als leidraad voor onze lokale, nationale en internationale betrekkingen

De 6 principes van het Charter voor de Solidariteitseconomie

Op basis van onze stellingnames, doelstellingen en waarden hebben we een Charter van de Principes voor de Solidariteitseconomie opgesteld. Wij beschouwen dit als de ruggengraat en het identificerende kenmerk van de Solidariteitseconomie. Haar principes zijn:

1. Principe van billijkheid (equity)

• Wij geloven dat billijkheid een ethisch of rechtvaardigheidsbeginsel van gelijkheid introduceert. Het is een waarde die alle mensen als personen van gelijke waardigheid erkent en hun recht beschermt om niet onderworpen te zijn aan op dominantie gebaseerde relaties, ongeacht hun sociale status, geslacht, leeftijd, etniciteit, afkomst, bekwaamheid, enz.
• Een eerlijker samenleving is een samenleving waarin alle mensen elkaar als gelijk in rechten en mogelijkheden erkennen en daarbij rekening houden met de verschillen tussen mensen en groepen. Daarom moet ze op billijke wijze voldoen aan de respectieve belangen van allen.
• Gelijkheid is een essentiële sociale doelstelling gezien haar afwezigheid tot een verlies aan waardigheid leidt. Wanneer ze verbonden wordt met de erkenning en het respect voor verschil, noemen we gelijkheid ‘billijkheid’.

2. Principe van werk

• Wij beschouwen werk als een sleutelelement in de kwaliteit van het leven van mensen en gemeenschappen, alsook in de economische relaties tussen burgers, volkeren en staten. Daarom plaatsen we vanuit REAS de opvatting van werk in een bredere sociale en institutionele context van participatie aan de economie en de gemeenschap.
• Wij bevestigen het belang van het herstel van de menselijke, sociale, politieke, economische en culturele dimensies van werk dat de ontwikkeling van de capaciteiten van mensen mogelijk maakt, en dat goederen en diensten produceert om te voldoen aan onze werkelijke behoeften als individuen en aan die van onze directe omgeving en van de gemeenschap in het algemeen. Daarom is werk voor ons veel meer dan een baan of een broodwinning.
• We zijn van mening dat deze activiteiten zowel individueel als collectief uitgeoefend kunnen worden, al dan niet betaald (vrijwilligerswerk), en dat de werkende persoon kan worden gecontracteerd of de eindverantwoordelijkheid kan nemen voor de productie van goederen en diensten (freelance / zelfstandige).
• Binnen deze sociale dimensie moet opgemerkt worden dat zonder het reproductieve of zorgwerk, vooral verricht door vrouwen, onze samenleving zichzelf niet in stand kan houden. Dit zorgwerk wordt door de maatschappij nog onvoldoende erkend en blijft ongelijk verdeeld.

3. Principe van ecologische duurzaamheid

• We zijn van mening dat al onze productieve en economische activiteiten in de natuur plaatsvinden. Ons uitgangspunt is om met de natuur te werken, niet ertegen, en tegelijkertijd haar rechten te erkennen.
• Wij geloven dat een goede relatie met de natuur een bron van economische rijkdom en van een goede gezondheid voor iedereen Daarom moet ecologische duurzaamheid een integraal onderdeel zijn van al onze acties en moeten we onze milieu-impact en ecologische voetafdruk voortdurend evalueren.
• We streven naar een aanzienlijke vermindering van de ecologische voetafdruk van al onze activiteiten door te evolueren naar duurzame en billijke manieren van produceren en consumeren, waarbij we een ethiek van genoegzaamheid (sufficiëntie) en matigheid bevorderen.

4. Principe van Coöperatie

• Wij geven de voorkeur aan samenwerking boven concurrentie zowel binnen als buiten de organisaties van ons netwerk, terwijl we proberen samen te werken met andere openbare en particuliere entiteiten.
• We willen samen een maatschappelijk model bouwen gebaseerd op lokale, harmonieuze ontwikkeling, eerlijke commerciële relaties, gelijkheid, vertrouwen, medeverantwoordelijkheid, transparantie en respect.
• Wij stellen dat de Solidariteitseconomie gebaseerd moet zijn op participatieve en democratische idealen en dat zij coöperatief leren en werken tussen mensen en organisaties moet bevorderen via samenwerkingsprocessen, gezamenlijke besluitvorming en eerlijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Daarbij moeten we een zo maximaal mogelijke horizontaliteit garanderen, met respect voor individuele autonomie zonder afhankelijkheden te genereren.
• Wij begrijpen dat deze coöperatieve processen zich moeten uitstrekken tot alle lokale, regionale, nationale of internationale niveaus. Ze moeten regelmatig gearticuleerd worden via netwerken die dergelijke waarden naleven en bevorderen.

5. Principe van Non-profit

• Het economische model dat we in praktijk brengen en nastreven is gericht op de integrale, collectieve en individuele ontwikkeling van alle mensen, en als een middel voor het efficiënte beheer van economisch levensvatbare, duurzame en integraal winstgevende projecten, waarvan de meerwaarde herbelegd en herverdeeld wordt.
• Deze non-profit-oriëntatie is nauw verbonden met onze manier om algemene resultaten te meten. Naast economische aspecten houden we rekening met menselijke, sociale, ecologische, culturele en participatieve processen op een manier die voor iedereen voordelig is
• Dit betekent dat onze activiteiten alle opbrengsten bestemmen voor de verbetering of ontwikkeling van de sociale doelstellingen van onze projecten, evenals voor de ondersteuning van andere initiatieven op het gebied van solidariteit en algemeen belang. Op die manier bouwen we samen een meer humaan, billijk en op solidariteit gebaseerd sociaal model.

6. Principe van Territoriale Verantwoordelijkheid

• Ons engagement voor het milieu krijgt gestalte in de deelname aan onze lokale, duurzame en gemeenschapsgerichte ontwikkeling van het leefgebied.
• Onze organisaties zijn volledig geïntegreerd in de territoriale en sociale context waarin zij hun activiteiten ontwikkelen. Dat vereist actieve deelname aan en samenwerking met andere organisaties die betrokken zijn bij het lokale economische en sociale weefsel.
• We zien deze samenwerking als een reis waarbij positieve ervaringen van solidariteit een transformatief proces kunnen genereren om structuren van ongelijkheid, overheersing en uitsluiting te overwinnen.
• Onze toewijding aan de lokale dimensie stuwt ons in de zoektocht naar meer wereldwijd georiënteerde oplossingen, waarbij we voortdurend heen en weer schakelen tussen micro en macro, lokaal en mondiaal.

Nederlandse vertaling: Jef Peeters

[1] Dit charter werd eerst in het Spaans gepubliceerd als een oproep tot vereniging van solidariteitseconomische initiatieven in Spanje (https://www.economiasolidaria.org/carta-de-principios). Het werd naar het Engels vertaald door Stacco Troncoso en Ann Marie Utratel (Guerilla Translation) om de principes te delen met een Engelstalig publiek en met SSE-initiatieven wereldwijd  (https://www.guerrillatranslation.org/2019/07/01/a-charter-for-the-social-solidarity-economy/). Onze vertaling is gebaseerd op beide versies. Voor de titel gaan we terug op de Spaanse versie die over ‘Solidariteitseconomie’ spreekt, terwijl de Engelse ‘Social Solidarity Economy’ hanteert. Voor inzicht in de verschillende terminologieën, zie het artikel over solidariteitseconomie van Jef Peeters in Oikos 92, 2019/4, 4-21.

[ii] REAS, Red de Redes de Economía Alternativa y Solidaria is de naam voor de Spaanse koepel van het SSE-netwerk (https://www.reasred.org/).