De zaak van de eeuw

Het protest van de gele hesjes betekent niet dat burgers alle klimaatmaatregelen rigoureus afwijzen, schrijft Dirk Holemans. Dat blijkt uit een succesvolle petitie voor een klimaatzaak, ook al in het Frankrijk van Macron.  

Wie de afgelopen weken het nieuws volgde over Frankrijk, zag vooral relschoppers die de weekends in Parijs op gewelddadige wijze verstoorden. Zo bleef er weinig ruimte voor een diepgaande analyse van de volkswoede en ontstond een eenvoudig beeld: de gele hesjes staan symbool voor de bevolking die haar president beu is omdat hij milieuheffingen invoert. Ondertussen is Macron gezwicht voor de druk van de straat en komt er geen extra milieuheffing op brandstoffen. Je zou hieruit kunnen besluiten: het maatschappelijk draagvlak voor milieumaatregelen is nog kleiner dan je zou denken. Dus ja, zoals ook ooit een minister van Leefmilieu in ons land vertelde: ‘Ik weet wel wat ik moet doen, maar dan geraak ik niet meer herverkozen.’

Twee miljoen ondertekenaars

Het goede nieuws uit Frankrijk is dat net het omgekeerde waar is. In de context van de discussie over de gele hesjes lanceerden vier ngo’s – waaronder Greenpeace, Oxfam en de stichting waarmee Nicolas Hulot vroeger verbonden was – een petitie onder de veelzeggende naam l’Affaire du siècle. Met die petitie vragen ze mensen zich achter een Franse klimaatzaak te scharen, waarbij de Franse regering voor de rechtbank wordt gedaagd vanwege haar non-beleid inzake klimaat. Concreet eisen ze dat ‘de regering haar klimaatengagementen respecteert en onze levens, onze leefomgeving en onze rechten beschermt’. Amper drie dagen na de lancering ervan, op 18 december, hadden al één miljoen mensen de petitie ondertekend. Ondertussen staat de teller op bijna twee miljoen, wat er de vaakst ondertekende petitie in Frankrijk van maakt.

Het idee dat er geen draagvlak bestaat voor doortastend ecologisch beleid, is dus klinkklare nonsens. Het is net omgekeerd, zoals ook de recente klimaatbetoging in ons land aantoonde. Steeds meer mensen zijn het kotsbeu dat ministers zich verbergen achter holle slogans en ondertussen bang als een wezel zijn om doortastende maatregelen te nemen. Opvallend is dat de Franse initiatiefnemers zich expliciet uitspreken voor een sociaal rechtvaardig klimaatbeleid. Het gaat niet louter om het terugschroeven van de uitstoot van broeikasgassen door onder meer de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. Ze pleiten voor reële alternatieven op het vlak van mobiliteit, wonen en hernieuwbare energie. Systeemverandering, dus.

Ondertussen ontspint zich een interessant debat in de Franse politiek. De nieuwe minister van Ecologische Transitie, François de Rugy – opvolger van Nicolas Hulot – liet zich op 26 december laatdunkend uit over de petitie. Volgens hem is het niet aan rechters om de regering te dwingen een bepaald beleid te voeren. Daarmee gaat hij in tegen wat de president zelf wil, in het kader van een aangekondigde wijziging van de grondwet. Macron wil in het eerste artikel van die grondwet de bescherming van het leefmilieu en de biodiversiteit inschrijven, net als de strijd tegen klimaatwijziging. Laat dat net een geweldige juridische hefboom geven aan burgers tegenover een falend beleid.

De kerosine-elite

Voor Macron staat veel op het spel, zoals ook blijkt uit het filmpje waarmee de petitie wordt gepromoot. ‘Make our planet great again’, zei de Franse president in juni 2017 op een bijeenkomst van de Verenigde Naties, waarmee hij zich slim positioneerde tegenover de Amerikaanse president Donald Trump, die uit het Klimaatakkoord van Parijs stapte. Daarmee kondigde Macron het initiatief aan voor een wereldpact voor het klimaat.
Ondertussen heeft hij in eigen land niet alleen zijn ondoordachte milieuheffingen moeten terugschroeven. Zijn regering moest de prognoses voor de uitstoot van broeikasgassen voor de periode 2019-2023 verhogen, omdat de uitstoot van transport en woningen hoger zal uitkomen dan gedacht. De Franse president, die de rest van de wereld een ecologisch lesje wil leren? Het is minder evident dan voorheen.

Het toont nog maar eens aan dat burgers niet afkerig zijn van stevige maatschappelijke veranderingen, zolang ze rechtvaardig overkomen. Dat was ook de boodschap van de gele hesjes, die hun president terecht verwijten dat hij de belastingen voor de rijken verlaagt, de groep die vaak het meest vervuilt, terwijl hij de milieuheffing op brandstoffen verhoogt. Want terwijl de kerosine-elite onbelast naar haar vakantieoord vliegt, betalen de mindervermogenden steeds meer om met de auto naar het werk te pendelen.

Het klimaatbeleid zal rechtvaardig zijn, of het zal niet zijn.

Dirk Holemans, coördinator van Denktank Oikos. Dit artikel verscheen in De Standaard op 07/01/2019.