De Green New Deal : terug van nooit weg geweest. 

In de VS legde de linkse democratische superster Alexandria Ocasio-Cortez een week nadat ze verkozen was in haar kiesdistrict New York, een voorstel van resolutie neer voor een “green new deal” in het Amerikaans Huis van Afgevaardigden. Haar democratische collega Ed Markey deed hetzelfde in de Senaat. Het voorstel komt uit de linksgroene basisbewegingen in de VS en werd de laatste maanden vooral sterk uitgedragen door de “sunrise movement” (een jongerenbeweging die zich inzet “voor goede jobs en een leefbare toekomst”) . 

In het voorstel wordt de strijd voor een groene economie, gebaseerd op 100% hernieuwbare energie gekoppeld aan de strijd tegen de armoede, de invoering van een hoge belasting voor de rijken en de creatie van miljoenen nieuwe groene jobs. Het voorstel kreeg enorm veel weerklank en geniet reeds ruime steun, buiten het congres, maar ook binnen het congres. Binnen de economische wereld variëren de reacties van erg zurig tot enthousiast. In ‘The Economist’ wordt het plan als ronduit communistisch afgeschilderd en als een bedreiging voor de Democratische Partij . Maar anderzijds zouden velen op Wall Street klaar staan om zo een groene new deal te gaan financieren. Zeker nu er weinig of niets in huis komt van de grote investeringsplannen die president Trump in het vooruitzicht had gesteld.

Het idee van een groene new deal staat dankzij Alexandria Ocasio-Cortez ineens weer vooraan op de politieke agenda. Maar het idee is niet nieuw. Het gaat al jaren mee. Goed om even de klok terug te draaien. Tien jaar geleden in 2009 leek het er op dat het idee van een Groene New Deal zou doorbreken zowel in Europa als in de VS. Helaas liep het anders en raakte de Green New Deal steeds meer in het slop. 

In Europa : de New Economic Foundation (UK, 2008)

In Europa werd het eerste systematisch voorstel voor een groene new deal uitgewerkt door de Green New Deal Group en gepubliceerd door de Britse denktank New Economic Foundation (NEF) in juli 2008 . De Britse groene politica Caroline Lucas werkte er in 2007 actief aan mee. Het uitgangspunt van de groep was de ‘triple crunch’, de drievoudige crisis waarmee de wereldeconomie op dat moment geconfronteerd werd : een financiële crisis, de crisis van de klimaatverandering en de crisis van stijgende energieprijzen met ook de nakende piek in de olieproductie. De oplossing lag volgens de auteurs in een groene variant op de ‘new deal’ waarmee de Amerikaanse president Franklin Roosevelt  in de jaren ’30 van de 20ste eeuw  de gevolgen van de financiële crash van 1929 bezwoer door een sociaal investeringsprogramma uit te rollen in de VS. De drievoudige crisis kon aangepakt worden door een vergelijkbaar investeringsprogramma. Maar om ook oplossingen aan te dragen voor de klimaat- en energiecrisis, moest het nu wel om een groen investeringsprogramma gaan :  bijv. investeringen in de omschakeling naar hernieuwbare energie, energierenovatie, groene mobiliteit, … waardoor duizenden groene jobs konden gecreëerd worden en nieuwe vormen van welvaart voor allen. Tegelijk moest werk gemaakt worden van een grondige hervorming van de financiële sector. Banken moesten stoppen met speculeren en terug hun echte taak opnemen : geldmiddelen pompen in de reële economie, en dan liefst de groene economie.

In economische termen vertaald gaat het om een pleidooi voor neo- of groen keynesianisme. Helemaal nieuw was die aanpak ook niet. Men kon in Europa al voortbouwen op het voorbeeld van de Duitse Alliantie voor Werk en Milieu die daar onder de roodgroene regeringen (1998-2005) tot stand kwam : een samenwerkingsverband tussen vakbond, overheid en bouwsector om te zorgen voor de renovatie van 300.000 woningen per jaar : goed voor het behoud of de creatie van 200.000 jobs  en een  CO2 reductie van 2 Mton per jaar. Tegelijk wou men zo  het probleem van de energiearmoede aanpakken. 

Green New Deal programmapunt van groene partijen sinds 2009

De groene partijen in Europa namen de voorstellen van de NEF over. Ze lieten daartoe een eigen studie uitvoeren . De Europese campagne van de Europese Groene Partij in 2009 stond in het teken van deze Green New Deal . De Vlaamse Groenen legden al in januari 2009 een voorstel van resolutie neer om te komen tot een Groene New Deal voor Vlaanderen . In hun campagnes in 2009 trokken Groen en Ecolo voluit de kaart van ‘de groene economie’. In Vlaanderen vielen de groene voorstellen bij de tweede regering Peeters op een koude steen. In het Vlaams relanceplan (de voortzetting van het in 2006 opgestarte programma ‘Vlaanderen in Actie’) zijn echt groene voorstellen ver te zoeken en maakt men traditionele keuzes (bijv. voor meer vervoer over de weg in het kader van de keuze voor “Vlaanderen Distributieland”). In Wallonië regeerde Ecolo mee en werd het bestaande Marshallplan voor Wallonië omgevormd tot een “Plan Marshall 2.Vert” , een groen investeringsprogramma voor het Waalse gewest. Met een reeks maatregelen die duidelijk de link leggen tussen milieu en werk. Zoals investeringen in de renovatie van woningen, steun voort hernieuwbare energie, uitbouw van stedelijke tramlijnen, opleidingen voor groene jobs,…  Bij de uitvoering daarvan werd Ecolo echter steeds meer in de tang genomen (bijv. in de discussie over de subsidies voor groene energie).

In de VS : Green for All (2007)

Het idee van een groene new deal werd in de VS voor het eerst aangebracht door de Amerikaanse auteur Thomas Friedman in artikelen die hij schreef in de New York Times in de loop van 2007. Voor Thomas Friedman is ‘global warming’ de absolute kans op nieuwe groei, welvaart en jobs. Hij wil Amerika opnieuw opstuwen in de vaart der volkeren via een groene revolutie. Friedmans verhaal is doordrenkt van patriottisme, maar hij trekt ook de sociale kaart : we hebben meer groene groei nodig, want zonder groei komt er geen oplossing voor het armoedeprobleem. Lester Brown van het World Watch Institute pleit in de aanloop naar de klimaatconferentie van Kopenhagen (2009) voor een “Plan B” voor de planeet en voor een mobilisatie en inspanning zoals in de jaren ’40 in de VS gebeurde ter voorbereiding van de oorlog.

In dezelfde periode lanceert Van Jones aan de Amerikaanse linker zijde het ideaal van een groene groei-golf die de Amerikaanse zwarten in de ghetto’s uit hun armoede moest tillen. Hij schrijft die hoop uit in zijn boek “The Green Collar Economy”’ . Jones wil een ‘Green New Deal  Coalition’ van vakbonden, burgerrechtenbewegingen, ecologisten,  studenten en kerken,  die mensen uit de armoede tilt en in hun waardigheid herstelt.  Jones  is stichter en spreekbuis van een ruime beweging “Green for All”, die tot stand komt in het zog van de ‘Green Jobs Act’ van 2007 (nog onder president Bush jr).  Tijdens zijn verkiezingscampagne in 2008 beloofde presidentskandidaat Barack Obama 150 miljard dollar te investeren in een groene economie en zo vijf miljoen groene jobs te scheppen.

Een wereldwijde groene new deal

Ook VN-secretaris-generaal Ban Ki-Moon werd op dat moment een groot pleitbezorger van een ‘Global Green New Deal’.  De UNEP (het milieuprogramma van de VN) werkte een radicaal hervormingsprogramma uit om tegelijk de economische crisis, de klimaatverandering en de energieschaarste aan te pakken. De UNEP en de Internationale Arbeidsorganisatie  rekenden voor dat er miljoenen groene jobs konden gecreëerd worden als men radicaal zou durven kiezen voor een ‘low carbon economy’ . 

Na 2009

Bij de Europese commissie en bij Europese regeringsleiders werd het idee van een groene new deal aanvankelijk goed onthaald. Europees commissievoorzitter Barroso en de Franse president Sarkozy wierpen zich op als pleitbezorgers van een gelijktijdige aanpak van de financiële crisis en van de klimaatcrisis. Maar in de praktijk bleven structurele hervormingen in de financiële sector uit, koos Europa voor een rigide bezuinigingsbeleid en zeker niet voor een keynesiaans investeringsbeleid. En als er dan toch grote investeringsprogramma’s  werden goedgekeurd, ging het veeleer om klassieke infrastructuurprojecten (zoals de TEN of trans-Europese netwerken, meestal nieuwe autostrades). De kritieken van economen als Paul Kugman  en bij ons Paul De Grauwe mochten niet baten. In het Verenigd Koninkrijk kwam er in 2012 een ‘Green Deal’ in de huizensector om woningen energiezuinig te maken . De Nederlandse regering zette sinds 2011 een hele reeks van ‘green deals’ op, inmiddels al 200, met name convenanten tussen het rijk en sectoren of bedrijven die een engagement aangingen om hun manier van werken of produceren te vergroenen. Doelstellingen werden vastgelegd, zo nodig werden regelluwe zones voorzien en beperkte vormen van financiële ondersteuning . Dat model werd na enkele jaren ook heel voorzichtig overgenomen voor de Vlaamse regering . 

In de VS leek de verkiezing van Obama op 4 november 2008 nieuwe perspectieven te bieden.  In 2009 creëerde president Obama ruimte voor groene jobs in zijn economisch herstelprogramma (de “American Recovery and Reinvestment Act” of ARRA).  Van Jones werd in maart 2009 benoemd tot  “Special Advisor for Green Jobs, Enterprise and Innovation” op het Witte Huis, maar moest nadien ontslag nemen na een controverse o.m. over zijn marxistisch verleden. De ARRA werd door veel politiek gehakketak (o.m. in de Senaat) sterk afgezwakt. Een deel van het investeringsprogramma bleef overeind, maar het werd meer en meer een “klassieke new deal” met slechts enkele groene spatjes… Een echte groene new deal kwam er onder Obama niet, ook niet in zijn tweede ambtstermijn. De republikeinen wisten alle ambitieuze pogingen in die richting met succes af te blokken. President Trump pakte op zijn beurt uit met een plan voor grootse investeringsprojecten. Maar deze kwamen vooralsnog niet van de grond en de president denkt al helemaal niet aan een groene invulling van deze projecten…

Kritiek op de groene economie

We kunnen dus niet zeggen dat er niets gebeurde met het idee van een Groene New Deal. Maar de omzetting op het terrein was halfslachtig, en dikwijls bijzonder minimaal. Daardoor raakte het hele idee volledig uitgehold. Vooral de sociale aspecten deemsterde weg. En van grote financiële hervormingen was al helemaal geen sprake meer. Van het idee van een soort van een omvattend programma om de verschillende ecologische, financiële en sociale crises tegelijk aan te pakken, bleef weinig overeind. Zodat het begrip zelf stilaan in diskrediet geraakte. 

Daar kwam nog bij dat ook het begrip ‘groene economie’ ter linker zijde sterk onder vuur kwam te liggen. En de Green New Deal werd dan gelijkgesteld met die groene economie. 

Zoals het ooit ook verging met het begrip “duurzame ontwikkeling” (Rio 2002), werd “groene economie’” een buzzwoord voor regeringen, grote bedrijven, OESO, Wereldbank : die openlijk pleitten voor meer economische groei, maar dan wel groene groei. De bestaande machtsverhoudingen konden gerust aangehouden worden, alleen moest de productie groen gewassen worden. Ecologie zou de motor worden van een nieuwe golf van economische groei, van nieuwe (duurzame) productie en consumptie. Op de opvolgconferentie die werd georganiseerd twintig jaar na Rio in 2012, stond alles in het teken van die groene economie. De linkse presidenten van Latijns Amerika (Chavez en Morales) hadden al gereageerd met een “klimaatconferentie van de volkeren” als reactie op al die blijken van in hun ogen ongegeneerd groen kapitalisme. In eigen land reageerden Anneleen Kenis en Matthias Lieven met hun boek ‘De mythe van de groene economie’ (2012) met zware kritiek op greenwashing door bedrijven en overheden, systemen als verhandelbare emissierechten en carbon-offset-systemen en ook een harde uitval tegen de Groene New Deal zoals o.a. verdedigd door groene partijen. 

Door de recuperatie van de green new deal (en de groene economie) door de powers that be, maar ook door de soms ongenuanceerde  kritiek ter linker zijde, werd sterk afbreuk gedaan aan de oorspronkelijke kracht van de ‘green new deal’, de combinatie van ecologische en sociale vernieuwing, van radicale klimaat- en energiemaatregelen maar ook radicale financiële hervormingen en sociale actie.

Een nieuwe frisse Green New Deal

Met het nieuwe voorstel van Alexandria Ocasio-Cortez rond een radicale ecologische én sociale Green New Deal wordt het oorspronkelijk concept in ere hersteld en kan het misschien terug de frisheid en het emanciperend elan krijgen van weleer. In de VS is er een directe lijn te onderkennen tussen de aangehouden basisbewegingen die mobiliseerden voor de klimaatmarsen, de sociale beweging ‘Green for All’ en nu de radicale jongerenbewegingen die pleiten voor een nieuwe radicale versie van de Green New Deal.

Ook in Europa kan wellicht met een nieuwe frisse versie van de Green New Deal de brug gemaakt worden tussen gele en groene hesjes. Want klimaatpolitiek zal sociaal zijn of zal niet zijn. Klimaatpolitiek zal bestaande financiële en economische stelsels fundamenteel op de schop moeten nemen. Zal disruptief moeten zijn, ecologisch, maar ook economisch en sociaal.

Bronnen

[i] https://apps.npr.org/documents/document.html?id=5729033-Green-New-Deal-FINAL, [ii] https://www.sunrisemovement.org/gnd, [iii] https://www.economist.com/finance-and-economics/2019/02/07/a-bold-new-plan-to-tackle-climate-change-ignores-economic-orthodoxy, [iv] Bloomberg Business Week, 14/2/2019 : Wall Street Is More Than Willing to Fund the Green New Deal, [v] New Economics Foundation, A Green New Deal, juli 2008 : zie : http://www.neweconomics.org/sites/neweconomics.org/files/A_Green_New_Deal_1.pdf, [vi] Green European Foundation, A Green New Deal for Europe. Towards green modernization in the face of crisis, 2009 – zie ook de Belgische publicaties : “Green Deal” van Jean-Marc Nollet en “Voor een ander Europa” van Bart Staes., [vii] https://europeangreens.eu/sites/europeangreens.eu/files/2009_Manifesto.pdf, [viii] http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1009596; [ix] http://economie.wallonie.be/sites/default/files/Plan%20Marshall%202-vert.pdf, [x] Thomas Friedman, Hot, Flat and crowded, Farrar, Staus and Giroux, New York, 2008, [xi] Van Jones, The Green Collar Economy, Harper One, New York, 2008, [xii] Zie : http://www.unep.org/labour_environment/PDFs/Green-Jobs-Background-paper-18-01-08.pdf, [xiii] Paul Krugman, Stop deze despressie nu, 2012, [xiv] https://www.gov.uk/green-deal-energy-saving-measures, [xv] https://www.greendeals.nl/; [xvi] https://www.lne.be/green-deals, [xvii] http://www.oecd.org/greengrowth/green-growth-indicators/

 

×
×

Winkelmand