De G11.000.000

‘Nederland heeft “ho” gezegd tegen het verkeerde soort populisme.’ Deze uitspraak van Mark Rutte tijdens de Nederlandse verkiezingsnacht is blijven hangen. Bestaan er dan juiste vormen van populisme? En rekent Rutte zich daar toe?

Zelf beschouw ik populisme als een uitwas van ons politiek systeem. Niet positief maar wel iets om mee rekening te houden. Democratie betekent letterlijk dat het volk heerst, maar daar kom je niet zo ver mee. Want wie behoort tot het volk, en wie niet? En hoe vul je heersen in? Is dat een keer om de vijf jaar een bolletje kleuren of gaat het om de actieve inbreng van burgers? Oosterweel toont hoe actueel dit debat is.

Populisme is een wijd verspreid fenomeen, zowel ter linker- als ter rechterzijde. Als je de framing van populisten bekijkt, zie je steeds drie kenmerken. Ten eerste pretenderen ze namens het volk te spreken. Terwijl onze democratie er juist in bestaat de diversiteit aan meningen tot uitdrukking te laten komen. Als dus Nigel Farage de uitslag van het Brexit-referendum omschrijft als een ‘overwinning voor echte mensen’, dan betekent dit impliciet dat hij 48 procent van de Britse kiezers niet beschouwt als echte mensen.

Het tweede kenmerk van populisme is dat het zich afzet tegen de elite. Daardoor meet je jezelf een aureool aan van zuiverheid. Kijk eens hoe de elite zichzelf bedient, wij horen daar niet bij! Dat is de kern van het europopulisme in veel landen: het is allemaal de schuld van Brussel. Ook extreemlinks in ons land bedient zich van dit tweede kenmerk, door ongenuanceerd van leer te trekken tegen de Wetstraat-elite. Terwijl hun enige betrachting is zoveel mogelijk verkozenen te krijgen in dezelfde Wetstraat.

Het derde kenmerk is het kwalijkste: een groep in de samenleving aanwijzen voor alles wat er mis gaat, de zondebok. Als we die kunnen verwijderen, zo gaat de populistische illusie, smelten alle problemen als sneeuw voor de zon. Denk aan de beruchte ‘meer of minder Marokkanen’-uitspraak van Geert Wilders. Als we hen verwijderen komt het wel goed. Net als alle andere burgers ‘normaal gaan doen’. Nog zo’n vreemde uitspraak, want wie bepaalt wat normaal is? Nog niet zo lang geleden vond bijvoorbeeld de Vlaamse samenleving homorelaties niet normaal.

Het is een raadsel wat een goede vorm van populisme kan zijn. Daarmee is niet gezegd dat populisme geen belangrijk signaal is. Het geeft aan dat een deel van de bevolking zich niet meer herkent in de geijkte vormen en procedures waarin we vorm geven aan ‘het volk heerst’. Tijd dus, na een interessant experiment met de G1000, voor de zoektocht naar de G met 11 miljoen.

Deze bijdrage verscheen op vrijdag 17 lmaart ’17 als ‘De mening’ in dS Avond