Brussel is Rio de Janeiro niet. Hoewel?!

De Stad Brussel heeft een evaluatie van de voetgangerszone gepresenteerd op de gemeenteraad. Die is overwegend positief. Journalist en buurtbewoner Raf Custers vindt dat de uitwerking beter had gekund. Vanuit de burgerbewegingen Platforme Pentagone en Plan B-XL denkt hij na over alternatieven. “De politici maken keuzes, maar hebben ze die al één keer en public gepresenteerd?”

Een mens kan zijn rug niet draaien of ze halen zijn huis overhoop. Zo voelde Brussel aan toen ik in de herfst van 2014 mijn wijk in het centrum terugvond. Terwijl ik weg was, hadden burgemeester en schepenen ons namelijk een voetgangerszone met daarrond een verkeerslus en vier nieuwe ondergrondse parkings opgedrongen.

Eén van de parkings zou aan de Nieuwe Graanmarkt komen, mijn zoon zit daar vlakbij op school. Ik deelde mijn bezorgdheid met de ouderraad die opdracht gaf om me in de zaak te verdiepen. De mensen van de Marollen hadden toen pas de geplande parking onder het Vossenplein doen schrappen. Burgemeester en schepenen stelden zich autoritair op. Dat keerde zich tegen hen.

Volgens de burgemeester moest er snel gehandeld worden, “want anders worden we geconfronteerd met comités en individuen die hun opinie zullen geven die uiteraard negatief zal zijn. Zonder nog de wettelijke procedures mee te tellen, die echt het plezier bederven” (op de website van Plateforme Pentagone, red.). Die arrogantie bracht comités, urbanisten, activisten en bewoners samen in het Plateform Pentagone. Deze groep speelde kort op de bal en informeerde en mobiliseerde behoorlijk efficiënt.

Kortzichtig
In 2013 en 2014 was ik voor mijn werk in Zuid-Amerika. In Rio de Janeiro en Sao Paulo trok ik op met stadsactivisten. Ik schrijf daarover in De Uitverkoop van Zuid-Amerika, mijn volgend boek. In Brussel loopt er veel gelijk met wat de Braziliaanse activisten me hadden getoond en verteld. Natuurlijk zijn er verschillen. In Sao Paulo woont een vijfde van de mensen ‘informeel’ in wijken die ze sinds decennia zelf en zonder vergunningen hebben opgetrokken. Bij ons zijn de informele bewoners de mensen die op kartons op de stoepen slapen.

Maar ginds net als hier besturen de gemandateerden met dictaten, ze jagen er hun projecten door die zogenaamd de lokale economie zullen aanzwengelen en zo duwen ze de zwakken en fragielen nog verder naar de rand. Onze bestuurders maken politieke keuzen, maar hebben ze die al één keer en public gemotiveerd? Ze hebben hun fantasy-prenten gepresenteerd van hoe de voetgangerszone er zal uitzien. Binnenkort begint daar de verbouwing. Ik ben voor de voetgangerszone, voor mij kan ze niet groot genoeg zijn. Maar het Brussels plan is kortzichtig. Het lokt shoppers en city-hoppers en laat de bewoners in de steek.

Rio de Janeiro is al jaren een werf, voor de mega-sportevenementen uiteraard (over enkele maanden de Olympische Spelen). Maar daarnaast staken de bestuurders (van stad, deelstaat èn federale staat tezamen) een prestigieus project in gang om de oude havenbuurt te renoveren, en ze gooiden de volkswijken in de stad open. Dat programma gaat gepaard met voortdurend geweld. De bewoners van die wijken (de favela’s) worden naar de rand van de metropool verjaagd.

Erminia Maricato maakte in de jaren 1970 al films over die mensen. Tussen 2003 en 2005 was ze federaal vice-minister van Stedenbeleid. Als prof in Sao Paulo hamert ze op de nood van ‘urbane alfabetisering’. De Global Cities, zegt zij, worden uit elkaar gedreven, met aan één kant de financiële elites die opportuniteiten zoeken waarmee ze fortuin kunnen opstapelen, en aan de andere kant de lage inkomens, de werklozen en de gemarginaliseerden. De beslissers bekijken de stad als handelswaar par excellence. Net als bij ons.

Het verschil: in Brazilië trekken de bestuurders openlijk de kaart van de kapitaalkrachtigen. Bij ons verkopen ze hun ingrepen met de propaganda dat Brussel weer proper en conviviaal zal worden, en met eenrichtingsparticipatie. Ginds en hier denken ze te profiteren van de conjunctuur. Dat is gedoemd te mislukken. Er komt een nieuwe recessie aan. Brazilië voelt ze al. Juist daarom vallen nu in Porto Maravilha, Rio’s havenbuurt, de luxeprojecten stil. Brussel gaat gewoon op de koers van de grote attracties voort. Voor Bxl Colours gaf de stad 212.000 euro uit (aan een bevriend evenementenbureau). Maar houdt dat spektakel de mensen warm?

Plan B-XL
In de schoot van Plateforme Pentagone is een groep ontstaan die aan een Plan B-XL werkt. Onder ons zijn er des ingénieurs maar vooral des ingénieux (Serge Latouche). Twee workshops zijn voorbij, er komen er nog twee. De vindingrijkheid die daar verschijnt, is ronduit verbazend. De groep moet nog diverser, zodat ze dichter bij de bewoners en gebruikers van Brussel staat.

Maar met de voorstellen die nu al (letterlijk) op ons stadsplan van Brussel staan, laten we de Expo-58-visie van de stad ver achter ons. In dit Plan B-XL maken bewoners en gebruikers onder elkaar uit welke de wensen en noden zijn en hoe ze worden opgelost. Brussel als zinnelijke stad. Ook voor de tunnels hebben we ideeën zat. Dit voorjaar komen we ermee naar buiten.