Defensoras in Peru: Ecofeminisme in praktijk

Op vrouwendag bracht Catapa vier defensoras (Spaans voor ‘verdedigsters’) uit Peru, Colombia en Bolivia samen die zich inzetten voor het beschermen van planeet en mensenrechten. “Ja, ik ben trots mezelf ecofeminist te noemen”, zegt Dayana Corzo, moderator en Colombiaanse mensenrechtenactiviste. Maar wat betekent dat dan – ecofeminist zijn?

PICTURE 1 copy.jpg

Foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides, workshop mensenrechten en burgerjournalistiek in Cajamarca

In ‘Voor wie willen we zorgen?’ lezen we over ecofeminisme als inspiratiebron. Het ecofeminisme bevindt zich “op het kruispunt tussen de vernietiging van de natuur en … sociale onderdrukking” (Holemans et al. 2021). Het is een denkkader dat stelt dat de onderdrukking en onderwaardering van natuur en vrouw (en van eigenschappen die als ‘vrouwelijk’ worden bestempeld door de heersende cultuur) dezelfde oorsprong hebben. Net zoals onze natuurlijke omgeving werd gereduceerd tot een hiërarchie van grondstoffen, gequoteerd op basis van de economische waarde voor ‘de mens’, werd de waarde van ‘de vrouw’ bepaald door haar rol ten opzichte van ‘de man’. Wanneer we dit breder trekken, zien we dat verschillende vormen van onderdrukking met elkaar verbonden zijn; seksisme, uitbuiting van de natuur, racisme en in het geval van veel Latijns-Amerikaanse landen, anti-indigenismo – het onderdrukken en minachten van de inheemse bevolking. Ecofeminisme pleit er daarom voor de bestrijding van deze systemen van onderdrukking samen te nemen.

De strijd tegen mijnbouw in Cajamarca

Wat betekent het om ecofeminist en defensora te zijn, in praktijk? Wat verdedigen en beschermen we?


PICTURE 2 copy.jpg

Mirtha Villanueva Cotrina. Foto door Bérengère Sarrazin, Ingenierîa Sin Fronteras / Grufides, still uit documentaire “Las Damas Azules”

 

Voor Mirtha Villanueva Cotrina, Peruviaanse defensora, is dit “het leven zelf. Aarde en water geven ons leven. We beschermen ons gemeenschappelijke huis.” Andere defensoras sluiten zich hierbij aan: we verdedigen het web van leven, de aarde, waar we deel van zijn. “Hoe hebben we kunnen laten gebeuren dat onze verbinding met de Aarde werd verbroken?” vragen ze zich af. “Elke keer dat ze in de Aarde boren, is het alsof ze onze baarmoeder openbreken – de bron van alle leven.” Niet toevallig strijden ze allemaal tegen mijnbouw en extractivisme. Dit zijn praktijken die letterlijk de bodem openbreken en van hun leefomgeving een vernielingsgebied maakten. De ontginning van goud, coltan, koper… leidt tot vervuilde grond en vervuilde rivieren, veroorzaakt ziektes en brengt armoede met zich mee.

Geen van deze vrouwen koos ervoor defensora te zijn: ze konden niet anders dan deze strijd aangaan, voor hun grond, voor komende generaties en voor het leven zelf.

 compressjpgPICTURE 3.jpg

Condebamba-Vallei in Cajamarca. Foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides

 

Mirtha strijdt al jaren voor rechten van vrouwen en van de natuur in de vallei van Cajamarca. Cajamarca is een regio in Peru met een enorme rijkdom aan biodiversiteit. Verschillende rivieren ontspringen hier die water brengen tot het amazonegebied. En net in deze cruciale regio richt mijnbouw, onder meer door bedrijven Shahundo en Minera Yanacocha, een ravage aan.

Mirtha noemt zichzelf een ‘verdediger van het leven en van Pachamama (Moeder Aarde)’. Ze is directeur van Grufides, een lokale ecologisch-activistische ngo. De Belgische vzw Catapa ondersteunt de organisatie en de lokale beweging tegen mijnbouwreus Yanacocha sinds een aantal jaar. Toen Minera Yanacocha in de jaren ‘90 haar intrede maakte in Cajamarca, profiteerden zij van de onwetendheid van de lokale bevolking om land aan te kopen voor 25 euro per hectare. De ontginning van goud dreef de vallei van een vruchtbare oase naar een droge woestenij. Al snel begonnen rivieren van kleur te veranderen en werden land en water vergiftigd. Mensen werden omgekocht om de mijnbedrijven te steunen. Zij die verderop de rivier wonen, te ver van de plek van ontginning om compensatie te ontvangen maar evengoed afhankelijk zijn van het vervuilde water, zijn degenen die in opstand komen, gesteund door Grufides.

PICTURE 4 copy.jpg

Vervuilde rivier in Hualgayoc, Cajamarca. Foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides

De impact op vrouwen

De mijnbouw heeft een grote impact voor de lokale inheemse bevolking, en in het bijzonder op vrouwen. Hoewel mijnbedrijven voor hogere functies kiezen voor hoogopgeleide mannen van buitenaf, is er ook veel werk voor de lokale Quechua mannen – onder meer omdat zij meer onderwijs genoten dan vrouwen en daardoor Spaans spreken. Hierdoor kreeg het mannelijke deel van de bevolking toegang tot geld. Waar de lokale bevolking vroeger zelfvoorzienend was, werd het leven steeds meer bepaald door de markt. Campesinas (vrouwen die het land bewerken) kwamen hierdoor in een zeer afhankelijke positie. Hoe kunnen zij voor zichzelf en hun kinderen voorzien zonder echtgenoot? In combinatie met toenemend alcoholmisbruik en de handel in vrouwen en prostitutie die de mijnbouw met zich meebracht, daalde het respect voor vrouwen zienderdogen.

Ook de milieuvernietiging heeft een buitenproportionele impact op vrouwen. Het leven van vrouwen is verweven met de rivier: ze wassen zichzelf, hun kinderen en hun kleren hier; ze drinken dit water en bereiden hun voedsel ermee. Wanneer de rivieren rood kleuren door chemicaliën, merken zij het als eerste. Het water is niet meer veilig en moeders merken op dat hun kinderen huidziektes ontwikkelen. Een ander gevolg is dat lokaal geproduceerd voedsel overmatig veel zware metalen bevat, met gezondheidsproblemen tot gevolg (Barenys et al. 2014). Desondanks beweren de mijnlobbies dat de rivieren altijd al zo’n kleur hadden en dat de mijnbouw niet vervuilt. Er gebeurde reeds (beperkt) onderzoek naar de watervervuiling en de impact op het waterleven (zie Yacoub et al. 2012), maar bijster weinig naar de impact op menselijk welzijn. Wat een ramp is voor de hele gemeenschap, wordt door gebrek aan wetenschappelijk onderzoek afgewimpeld als onbelangrijk.

Om zich voor te bereiden op de toekomst, leert Grufides nu aan de campesinas om de kwaliteit van het rivierwater te monitoren. Zo kunnen ze meteen alarm slaan bij veranderingen en de nodige bewijzen voorleggen. Ondersteund door Catapa, krijgen zij ook een opleiding in burgerjournalistiek, zodat de gemeenschap verslag kan uitbrengen en niet hulpeloos staat tegen de machtige mijnreuzen. Zoals vaak het geval is bij ecologische schade, zijn de gevolgen echter niet altijd direct meetbaar. Vervuild water en vergiftigd voedsel, droogte en povere oogsten hebben (vaak onzichtbare) gevolgen op lange termijn. Een ondervoed kind heeft bijvoorbeeld meer moeite om dingen te leren en zal minder snel zijn/haar school afmaken. De impact valt daarom niet zomaar te meten of te compenseren.

 

compressjpgPICTURE 5 copy.jpg

Watermeting rivier in Cajamarca, foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides

Een verbonden wereld

In de stad Cajamarca, hoewel op slechts 18km van Minera Yanacocha gelegen, zijn de meeste mensen zich van geen kwaad bewust. Velen zijn er pro-mijnbouw. Maar, zoals Mirtha zegt: “Ze weten niet waar het water in hun kraan vandaan komt”. Er wordt niet over nagedacht en bijgevolg is er geen groot bewustzijn over de impact van vervuiling. Ook hier in het Westen kennen we vaak de oorsprong van ons voedsel en ons water niet. Dit is onzichtbaar, tot we ervoor kiezen het weer te zien. En dan zien we dat de strijd tegen mijnbouw niet enkel een lokale, maar ook een globale strijd is. Zo wordt er in de regio van Cajamarca veel fruit geproduceerd voor export. In het fruit werd tot 3 keer meer dan de maximale toegestane hoeveelheid arseen aangetroffen (OEFA). Door corruptie wordt dit fruit toch geëxporteerd en belandt het op onze borden, aldus Grufides.

De strijd voor een gezonde leefomgeving gaat ons allemaal aan en we spelen er allemaal een rol in. Wie weet er welke metalen er in je gsm zitten? Van welke mijnen zijn ze afkomstig en onder welke omstandigheden werden ze ontgind? Het is noodzakelijk om dit zichtbaar te maken, zodat we bewust kunnen kiezen voor een betere wereld.

 

compressjpgPICTURE 6 copy.jpg

Mijnbouwproject Corona van Gold Fields, in Hualgayoc, Cajamarca. Foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides

 

Defensoras en de relatie met het land

Hoewel de campesinas reeds overbelast zijn en vele rollen te vervullen hebben (van moeder, echtgenote, boerin) zijn ze ook zeer activistisch, aangewakkerd door de verantwoordelijkheid die ze voelen voor hun kinderen, hun dieren, hun land. In de connectie met de Aarde en de grond ligt hun identiteit. Ook spiritueel voelen ze zich verbonden met hun omgeving: ze bedanken de bergen, ze zegenen het land. In vroegere tijden speelden de vrouwen instrumenten en dansten ze om het leven te vieren. De kerk en kolonisatie poogde hen dit te ontnemen, en slaagde daar deels in. Desondanks staan de vrouwen vandaag nog sterk en houden ze de verbinding met het land in ere, onder meer via hun activisme en de rol van ‘Defensoras’ – verdedigsters – die ze opnemen.

De defensoras zetten al hun strijdvaardigheid in voor hun zaak. In protestmarsen lopen vrouwen steevast voorop; voor hun engagement, maar ook omdat verwacht wordt dat zij minder hard behandeld worden door de ordediensten dan mannen. Dit is echter niet altijd het geval. De defensoras worden blootgesteld aan zowel fysiek als verbaal en psychisch geweld (met beledigingen van ‘groene terrorist’ tot ‘hoer’). Het risico op seksueel geweld is groot, en meer nog voor vrouwen van kleur, die slachtoffer zijn van zowel racisme, anti-indigenismo als seksisme. Ook binnen de activistische beweging is de (gender)ongelijkheid groot. Een zorgcultuur ontbreekt; vrouwen worden zwanger en blijven alleen achter, er vinden verkrachtingen plaats … De zorgen van vrouwen worden niet gehoord en al te vaak wordt het verband tussen de feministische strijd en de strijd voor de Aarde niet gezien. Nochtans kan de strijd voor het vrouwenlichaam niet even aan de kant worden geschoven – het gaat namelijk in beide gevallen om ‘ons lichaam’. Dayana Corzo (2019) beschrijft de analogie tussen het vrouwenlichaam, historisch vaak gereduceerd tot ‘eigendom’, en de natuur, gezien als materiële hulpbron ter voordele van man en kapitaal. De bevrijding van het vrouwenlichaam en de bevrijding van de natuur kunnen slechts samen gebeuren. Het bestrijden van seksueel geweld en seksisme binnen de activistische bewegingen is een eerste noodzakelijke stap.

Het recht om te beslissen over ons vrouwelijk lichaam en het recht om te beslissen over ons territorium zijn inherent verbonden. De relatie met het territorium heeft in veel inheemse kosmologieën een meer diepgaande betekenis dan het westerse eigendomsrecht. Het woord ‘territorium’ houdt dan ook meer in dan grond alleen: het omvat de integriteit van het land, het ecosysteem en alle elementen en dimensies (economisch, ecologisch, sociaal, spiritueel). Het het is bovendien datgene wat verschillende lagen met elkaar verbindt: menselijke en niet-menselijke actoren; verleden, heden en toekomst. De oorspronkelijke volkeren zien zichzelf als deel van het territorium, en het territorium als deel van het eigen lichaam. Deze relationele visie leidt tot een gevoel van verantwoordelijkheid waarin zorg, wederkerigheid en respect centraal staan.

 

PICTURE 7 copy.jpg

Campagne “Defensores en Defensoras” om aandacht te vragen voor de schrijnende context voor milieuverdedigers en -verdedigsters in Peru. Foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides.

De toekomst van Cajamarca?

Waar er tot nu toe vooral naar goud werd gemijnd met een ‘open-pit mine’, die de vallei letterlijk tot open wonde maakt, worden er nu voorbereidingen getroffen om met ondergrondse mijnbouw te starten. Naast goud zouden vooral zilver en koper ontgonnen worden. Dit is gemotiveerd door de vraag naar nieuwe mineralen voor de infrastructuur voor ‘groene energie’ en de groene transitie in het algemeen (zonnepanelen, batterijen voor elektrische auto’s etc.). Wederom komen zo de milieu- en sociale gevolgen terecht op de schouders van zij die er geen zeg in hebben.

Het ziet er grimmig uit. Toch blijft Mirtha hoopvol. Tijdens haar bezoek aan België had ze de kans om in gesprek te gaan met Europarlementsleden Manon Aubry en Antonius Manders om de situatie aan te kaarten (lees hier het volledige verslag). Overconsumptie in de EU is namelijk direct verbonden met mijnbouw in Latijns-Amerika. Haar doel is eenvoudig: een einde aan de schadelijke mijnbouw in Cajamarca. In het verleden werden een aantal projecten (zoals het Conga-project) stopgezet door activisme en dankzij internationale steun. Dit toont dat het mogelijk is. Dit is dan ook het doel van Catapa en hun campagne rond ‘The right to say NO’: het recht om als gemeenschap nee te zeggen tegen mijnbouw.

En laten we dit dan ook koppelen aan het recht op autonomie over eigen lichaam – of dit nu ons vrouwenlichaam betreft, of het territorium als een verlengde hiervan.

 

PICTURE 8 copy.jpg

Protestmars tegen mijnbouw in Condebamba-vallei, in Cajamarca. Foto door Maxime Degroote, Catapa / Grufides

 

Geschreven door Myrah Vandermeulen, medewerker van Oikos Denktank, in samenwerking met CATAPA vzw.

 

 

 


 

Bronnen

Barenys, M., Boix, N., Farran-Codina, A., Palma-Linares, I., Montserrat, R., Curto, A., … & Llobet, J. M. (2014). Heavy metal and metalloids intake risk assessment in the diet of a rural population living near a gold mine in the Peruvian Andes (Cajamarca). Food and chemical toxicology71, 254-263.

Corzo, Dayana Andrea Joya. 2019. Ecofeminismos: una alianza entre el feminismo y la naturaleza. Ideas verdes, 15.

Holemans, Dirk; Franssen, Marie-Monique & Osman, Philsan. 2021. Voor wie willen we zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron. EPO.

OEFA, “Informe de la evaluación ambiental temprana en el área de influencia de la Unidad Minera Shahuindo y zonas aledañas, en el distrito de Cachachi, provincia de Cajabamba, departamento de Cajamarca, durante el año 2017”. http://visorsig.oefa.gob.pe/datos_de/PM0203/PM020302/03/IF/IF_067-2017-OEFA-DE-SDCA-CMVA.pdf

Yacoub, C., Pérez-Foguet, A., Miralles, N., 2012. Trace metal content of sediments close to mine sites in the Andean region. Sci. World J. 2012, 732519.

Auteur(s)

×
×

Winkelmand